Het meest in het oog springende verschil is de aanwezigheid van het materiaal waaruit het beeld is opgebouwd. In de beeldhouwkunst zijn alle materialen mogelijk, zolang ze maar drie dimensies tot stand brengen, in de performance gaat het om de aanwezigheid van het menselijk lichaam, in de schilderkunst vindt een vertaling plaats van ruimtelijkheid naar tweedimensionale suggestie.
De sculptuur Two Piece Reclining Figure – version 2 van Henry Moore is nog steeds aanwezig in de beeldentuin van museum Kröller-Müller. Wanneer je het opzoekt ben je vooral lichamelijk bezig, in de wereld, jij en het beeld binnen het park. Je kunt erbij gaan zitten en er net zo lang bij blijven als je wilt. En zelfs als je opstaat en wegloopt, kun je er zeker van zijn dat het er nog steeds staat. De sculptuur is blijvend aanwezig.
Lips of Thomas (1975), Marina Abramović
Gelatin silver print with inset letterpress panel,
New York, Solomon R. Guggenheim Museum
Na een nauwkeurige beschrijving van de performance “Lips of Thomas” op 24 oktober 1975 door Marina Abramović ontwikkelt ontwikkelt Erika Fisher-Lichte onder het kopje ‘Präsenz’ het idee van een ‘radicaal concept van Aanwezigheid’.
Ik citeer haar hier:“In der Präsenz des Darstellers erfährt und erlebt der Zuschauer den Darsteller und zugleich sich selbst als embodied mind, als dauernd Werdenden, die Zirkulierende Energie wird von ihm als transformatorische Kraft – und in diesem Sinne als Lebens-Kraft – wahrgenommen”
In mijn vertaling:
“In de aanwezigheid van de acteur ervaart en beleeft de toeschouwer zowel de acteur als zichzelf als embodied mind, als voortdurend wordende, de circulerende energie wordt door hem waargenomen als een transformerende kracht - en in die zin als een levenskracht.”
‘Embodied mind’ is hier de kern: ‘belichaamde geest’. “De mens is belichaamde geest, zegt Erika”, en ze vervolgt: “De mens laat zich niet reduceren tot alleen zijn lichaam of alleen zijn geest, en ook niet tot een slagveld waarop de geest en het lichaam wedijveren om de eerste plaats. De geest kan niet zonder het lichaam en articuleert zich respectievelijk in of als een lichaam.”
Dit is de grote verandering in bijna alle kunsten, betoogt Erika, dat de kunstenaar niet meer een ding schept, buiten zichzelf en de toeschouwer om, maar daarvoor in de plaats een ‘opvoering’ schept, een theatrale aanwezigheid, waarin zowel maker als toeschouwer actief betrokken worden. Daarmee verandert ook de relatie met de voorwerpen die in de opvoering worden betrokken.
Tot slot komt zij tot de conclusie dat er een groot onderscheid is tussen theateropvoeringen en performance: de performance kent slechts een éénmalige opvoering en dwingt daarmee de toeschouwer tot aanwezigheid. Kun je niet bij de performance aanwezig zijn, dan mis je de totale beleving.
De tekst die Marian Abramovic toevoegde na publicatie van de performance foto luidt:
LIPS OF THOMAS
Performance
I slowly eat 1 kilo of honey with a silver spoon.
I slowly drink 1 liter of red wine out of a crystal glass.
I break the glass with my right hand.
I cut a five pointed star on my stomach with a razor blade.
I violently whip myself until I no longer feel any pain.I lay down on a cross made of ice blocks.
The heat of a suspended space heater pointed at my stomach
Causes the cut star to bleed.
The rest of my body begins to freeze
I remain on the ice cross for 30 minutes until the audience interrupts the piece by removing the ice blocks from underneath.
Duration: 2 hours 1975
Krinzinger Gallery
Innsbruck
Abramovic first performed Lips of Thomas at Galerie Krinzinger, Innsbruck in 1973, then restaged it in 2005 at the Solomon R. Guggenheim Museum, New York as part of Seven Easy Pieces, a series of seven performances in which Abramovic reenacted landmark performance work by Vito Acconci, Joseph Beuys, VALIE EXPORT, Bruce Nauman, and Gina Pane.
Achteroverliggende figuur met opgeheven rechterarm (ca. 1595-1600) Abraham Bloemaert;
Tekening zwart en rood krijt, wit gehoogd, kaderlijnen met pen en bruine inkt.
Rotterdam, Museum Boijmans van Beuningen.
Deze tekening zou een oefening kunnen zijn naar een verloren gegane ‘aanbidding door de herders’. Er is nog een dergelijk exemplaar, gespiegeld, in Braunschweig en dit zou een afdruk of contre-épreuve kunnen zijn. Ontegenzeggelijk zijn beide tekeningen nog altijd aanwezig en – op speciaal verzoek – te zien en te bestuderen. In tegenstelling tot het beeld van Henry Moore is deze afgebeelde figuur weergegeven in één stuk. Maar de figuur is zelf niet aanwezig. De toeschouwer moet zelf een voorstelling maken van hoe deze herder er in het echt kan hebben uitgezien. De toeschouwer moet zich verplaatsen naar een virtuele wereld, een ‘niet-aanwezige werkelijkheid’, om zich in de nabijheid van de herder te voelen. Hij moet zich inbeelden wat deze verbeelding hem suggereert. Deze verbeelding trekt hem weg uit de normale werkelijkheid en maakt hemzelf en de afgebeelde herder nadrukkelijk afwezig. De toestand van afwezigheid duurt net zo lang voort als de toeschouwer dat wenst.
(zie ook: Aanwezigheid 1 en Aanwezigheid 2)