Ted Noten & co. in Museum Jan

De titel is Muse 2008

In de tentoonstelling gaat de ring gepaard met een Ipad: op het beeldscherm is een grafiek te zien. Er knippert in rode cijfers een getal.

Het tekstbord bij het werk vertelt:

Bij een bezoek aan Wall Street in New York kwam Noten op het idee om een ring te maken waarvan de prijs gekoppeld is aan de actuele goudprijs. In de webgrafiek wordt de schommelende waarde elke 10 seconden ververst. Zo brengt Noten de koper in verwarring: nu kopen of wachten? De meest gunstige prijs ligt al ver achter ons… ‘Alles draait om geld in de huidige wereld, om speculeren en om zo snel mogelijk winst maken’.

Het is een gouden ding. Een ring met daarop een vrouwelijk naakt. Het zou volgens de titel een  Muze kunnen zijn.  Ze lijkt verdacht veel op klassieke afbeeldingen van Venus, als ze net gebaad heeft en haar haren uitwringt na het bad. Ze zou ook - naast talloze andere naakten uit de geschiedenis – naar een van de drie badende vrouwen van Jan Sluijters gemaakt kunnen zijn. Maar misschien is ze wel helemaal zelfstandig aan het brein en de handen van Ted Noten ontsproten, nadat hij zich danig in de geschiedenis had verdiept.. De muze als naakte godin, een onverhuld erotische inspiratiebron.

De ring zelf is een robuuste sokkel. Het is meer een buis dan een ring. Als je hem over je knokkel zou schuiven, kwam hij zeker klem te zitten tegen je middenhand. Aan de onderzijde van de buis zorgen twee uitstekende ronde knoppen dat hij vlak blijft liggen, als je hem even afdoet en naast je beeldscherm legt. Maar misschien draag je hem wel nooit, hij lijkt niet gemaakt om aan de vinger van je hand te dragen, tenzij je er heel erg mee op wilt vallen.

Op de bovenzijde van de buis is een platte pedestal gevormd, waarop de muze zich zelfverzekerd en zonder hoogtevrees laat bekijken. Naast haar staat vermoedelijk een boomstronk die haar baddoek draagt. Zo’n stronk wijst altijd naar klassieke stenen beelden, die een steuntje nodig hadden om niet bij de enkels af te breken. De muze van Noten is geen Beyoncé van gemengde afkomst of Aquilera die in haar uiterlijk Marilyn Monroe citeert. De muze van Noten lijkt af te stammen van de enige echte Aphrodite. Maar net als Beyoncé en Aquilera hebben Venus en Aphrodite veel gemeen, en worden ze zelfs in het beroemde Musée d’Orsay onder één zoekwoord gebracht, want Aphrodite werd door de Romeinen vereenzelvigd met Venus.

De meeste Venussen en Aphrodites waren niet van goud, maar van marmer of van olieverf. Sommigen zijn afgebeeld op een bronzen munt, maar als gouden sculptuurtje op een gouden buis kwam Aphrodite tot nu toe niet voor.

Aphrodite is in de klassieke Griekse mythologie de godin van  de schoonheid, de seksualiteit en de vruchtbaarheid. Typisch eigenschappen die een muze en haar goudsmid wel passen.

Op het schilderij van Bouguereau (hiernaast) staat de geboorte van Venus, die geboren is uit de zee, in dit geval staande op een schelp, omringd door  zee-goden en godinnen. Haar houding heeft wel iets weg van Notens ‘muze’.

Ted Noten was 52 jaar toen hij haar maakte. Uit het citaat op het tekstbord blijkt dat hij zich toen verzette tegen de waarde van het geld en het alomtegenwoordige winstbejag . Op het moment dat ik dit schrijf kost het sieraad  gekoppeld aan de goudprijs € 43.932,75. Dat is ongeveer een vijfde van een gemiddeld koophuis in Nederland, een halve Tesla of een heel bovenmodaal jaarinkomen. Wanneer geef je dat uit voor een nauwelijks draagbaar sieraad? Vermoedelijk als je niet alleen dol bent op sieraden, maar vooral op sculptuur, als de ultieme bron waaruit al het menselijk maken opborrelt.

Waarom heet de tentoonstelling eigenlijk Ted Noten & co. ? Wie zijn die & co.?

Ted Noten fungeert in deze tentoonstelling als publiekstrekker. Het museum laat een hele rij kunstenaars met een werk deel nemen aan de tentoonstelling, en heeft zelfs, althans zo lijkt het op de tekstborden, enkelen een opdracht geven om een werk te maken speciaal voor deze gelegenheid. Het is een sympathieke geste waardoor het werk dat meelift met dat van de meester, vanzelf aandacht krijgt. En misschien ook wel een meerwaarde, want over ‘waarde’ gaat deze tentoonstelling.

Ze heeft er een aantal replica’s van gemaakt en die staan opgesteld op eenvoudige hoeksteunen die je in de bouwmarkt kunt kopen. De Venus van Middendorf heeft ze zelfs even neergelegd, misschien wel in de houding waarin ze gevonden is, of in een houding, die ze nu eindelijk, na 22.000 jaar verdient. Er zijn nogal wat van deze vrouwenfiguurtjes gevonden, allemaal verschillend maar handzaam en allemaal duidelijk gebaseerd op het vruchtbare vrouwenlichaam. Bastienne heeft er een heel aantal tegen de muur gemonteerd in Museum Jan. Je krijgt het vermoeden dat het haar vooral te doen is om de rol van de vrouw, de rol die wij tegenwoordig nog steeds interpreteren als vruchtbaar, zorgzaam, moeder en hoedster van huis en haard. Dat die rol in deze tentoonstelling een zekere kritische benadering vraagt, ingegeven door onze moderne tijd en door onze andere opvatting van ‘schoonheid’

(zie ook mijn weblog https://www.mandarte.nl/sculptuur/hoornse-kust/578-carla-rump-omarming-met-elfenbankjes?highlight=WyJ2ZW51cyJd)

Een totaal ander beeld is gemaakt door Tirzo Martha, een kunstenaar van Curaçao, die dit jaar nog te zien was op Artzuid, in een gezamenlijk project met David Bade. Net als op Artzuid draagt dit beeld vooral symbolen van Tirzo’s thuisland en maatschappij, hoewel ze hier niet zo gemakkelijk te benoemen zijn als in Amsterdam. Het beeld heet Questioning the difference between veiling en unveiling en dat is dan ook precies wat het doet. In 2019 is Tirzo Martha unaniem gekozen tot winnaar van de 11e Wilhelminaring - de oeuvreprijs voor Nederlandse beeldhouwkunst. Hij werd gehuldigd als kunstenaar die met behulp van zijn kunstwerken opkomt voor urgent politieke onderwerpen. Het thema van toedekken en onthullen komt dan ook vaker in zijn oeuvre terug.

Van Koos Buster (1991 A’dam) is er deze schoonmaaktrolley, helemaal van klei, in frisse eigentijdse kleuren. Alle onderdelen zijn geboetseerd, met de deuken en  druipende verf duidelijk zichtbaar. Hoewel wij deze schoonmaakmiddelen  alleen maar kennen als fabrieksmatig perfect vormgegeven plastics, zijn ze hier veranderd in aandoenlijk persoonlijke aandacht. Geen readymades, maar nagemaakte alledaagse spullen die opeens benadrukken hoe belangrijk ze zijn in onze dagelijkse omgang ermee. De humor verzacht de waarde die een sculptuur krijgt en wordt versterkt door de illusionaire, driedimensionaal getapte platte sokkel op de vloer. De boodschap is duidelijk: zelfs de meest ‘gewone’ dagelijkse voorwerpen verdienen meer respect dan ze gewoonlijk krijgen.

Ga erheen!

Zoals gezegd zijn er nog veel meer werken te zien dan ik hier kan beschrijven. Al met al is deze tentoonstelling op een aangename manier verwarrend en verfrissend en zeer de moeite waard om te gaan beleven. Je bent er zo anderhalf uur of langer mee bezig.