Iris van Herpen SCULPTING THE SENSES

Parijs. Het is 11 januari. Om 11 uur staan we in de rij voor het Museum van Decoratieve Kunsten, aan de tuinkant, onder een strakblauwe open vrieslucht. We hebben onze toegangskaarten online besteld. De rij ‘voor bezoekers met een ticket’ loopt vlot door. Binnen tien minuten staan we binnen. Om ons heen horen we heel wat Nederlands. Iedereen kent Iris van Herpen. Ze ontwierp kleding voor Beyoncé, Lady Gaga, Jennifer Lopez en veel andere beroemdheden. Bij de opening van de tentoonstelling was koningin Maxima aanwezig, in een japon van Iris.

De kunstenares is pas 40 en heeft nu al een grote overzichtstentoonstelling in het hart van modestad Parijs. Dat belooft wat.

In de tentoonstellingsruimtes is alle daglicht verbannen. Het is er  duister, de tentoongestelde werken zijn theatraal in het licht gezet. Zo wandel je in verstrooid  bijlicht van de ene collectie naar de andere. Er zijn negen collecties gekozen, elk met een eigen thema. Elke collectie wordt met een sculptuur  van een andere kunstenaar toegelicht. Die begeleidende werken staan op dezelfde manier in de schijnwerpers. Inspiratiebronnen zijn even belangrijk als de collectie die ze bezielen. Het is een prachtige vondst om in de tentoonstelling ordening aan te brengen. En om te tonen dat de dracht niet alleen is ontworpen vanuit de discipline mode, maar uit meerdere vakgebieden. Om enkele thema’s te noemen: ‘Water en dromen’,  ‘krachten achter de vorm’, ‘groeisystemen’, ‘synesthesie’. Deze laatste, waarbij het ene zintuig spontaan met een ander gaat samenwerken, als bijvoorbeeld horen het zien van kleuren oproept, is erg toepasselijk op deze tentoonstelling.

Er zijn geen goede synoniemen voor de dracht die Iris ontwerpt. Soms is het als het verenpak van een vogel, dan weer als een kostuum uit een sciencefiction serie.

Neem dit jurkje: Het is onweerstaanbaar mooi. Geraffineerd chic opgesteld voor een achtergrond van schelpen en onderwatergroeisels, lijkt het gemaakt om mee te kunnen deinen op de golven. Het staat parmantig overeind als een lichtgewicht, teer en kwetsbaar harnasje. Het trekt aan en houdt op afstand. Het overdrijft de contouren: de heupen breder, de taille nauwer, de borstkas wijder. Het rokje kraagt haaks uit het corsetachtige lijfje vlak boven de heupen. Het hele ensemble bekrachtigt het vrouwelijke silhouet. De mannequin pauzeert even op de catwalk, waar zij beurtelings haar heupen uitkeert, en haar voeten afwisselend over en voor de ander plaatst.

De textuur van het rokje doet denken aan zeewier op een lithografie van Ernst Haeckel. (hieronder).

Afb. 5 Lichenes (1904) door Ernst Haeckel

Afb. 6 Zeewierlook met achtergrond (Foto Mandarte)

De kleur is warm maar het zeewier van dit pakje lijkt ijskoud. Het doet alsof het zich zal voegen naar de welving van de golf, maar het is keihard, als hard plastic, en het zal eerder barsten dan buigen.

‘Robe Hybrid Holism’ is de titel die het tekstbord vermeldt. ‘Robe’ dus, ‘jurkje’ dan toch. De titel verwijst naar een collectie die Iris van Herpen maakte in 2012.  De term ‘Hybride Holisme’ is afgeleid van de term 'hylozoïsme'. Dat is de overtuiging dat alle materie om ons heen niet dood is, maar leeft. Het werk Hylozoic Ground van de Canadese architect en kunstenaar Philip Beesley dat werd getoond in het Canadese paviljoen op de Biënnale van Venetië van 2001, inspireerde Iris, volgens haar eigen website:  https://www.irisvanherpen.com/collections/hybrid-holism/behind-the-scenes-2.

De foto van het aankleden achter de schermen toont de stijfheid van het materiaal.

De website schrijft:

Het gaat bij dit jurkje dus niet alleen maar om ‘onweerstaanbaar mooi’. De schoonheid is als zo vaak in de kunsten vooral de zichtbare verleiding naar een achterliggend gebied waar zich het echte leven afspeelt, dat niet zichtbaar is.
Dit jurkje met het Haeckel-zeewiermotief opent een visie op de circulaire kleding van de toekomst. Daar bestaat geen afval meer doordat de mode efficiënter wordt ontworpen en materialen zoveel mogelijk worden hergebruikt, ja zelfs kan bestaan uit levende stof.

De tentoonstelling opent met het eerste en meest recente thema WATER AND DREAMS.
Het is een samenwerking in 2023 met de inspirator uit 2001, Philip Beesley. De serie draagt de titel
LIQUID GHOST MANNEQUINS.

De vormen zijn zonder uitzondering vooral sculpturaal: ruimtelijk, ruimte innemend, ruimte bepalend. De mannequins zijn onpersoonlijk,  dun en dienstbaar aan het dragen van de sculptuur. Sculptuur is geen zelfstandig onafhankelijk voorwerp in de ruimte meer, maar wordt als ruimtelijk voorwerp gedragen in de ruimte waarin de draagster zich bevindt. De draagster bepaalt hoe de ruimte waarin zij zich beweegt als ruimte vorm krijgt. Ruimte wordt niet meer ervaren door kubussen of meubels, maar door de aanwezigheid van de sculptuurdragende  vrouw.

Er zijn twee teksten bij deze start van de tentoonstelling: een poëtische in de catalogus en een technische op de site van Philip Beesley.

Hier is mijn vertaling van de catalogustekst:

WATER EN DROMEN

Water als vloeistof, bevroren of als gas, is regelmatig aanwezig in het werk van Iris van Herpen. Het is zelfs de belangrijkste focus van haar “Kristallisatie” collectie uit 2010.  Als belangrijkste component van het menselijk lichaam, spettert water uit haar jurken om de onzichtbare flux te overstijgen waaruit ons werkelijke wezen bestaat. Op elk niveau – vanaf regendruppel tot tsunami, als een poëtische voorstelling of als poort naar de schaduwwereld, inspireert water, - dat zowel harmonie als chaos tevoorschijn roept -, in de vorm van schuim, gekristalliseerde vloeistof of golven, de vruchtbare creativiteit van de ontwerper. Bubbels opgehangen in de ruimte, transparante velden van mist, turkoois of diepblauwe golven, de door het water geïnspireerde werken van Iris van Herpen onthullen het mysterie en de overdrachtelijke kracht van water, getoond in een groot aantal stoffen, materialen en technieken, van geblazen glas tot warmte-gevormd plexiglas, van laser snijden naar Suminagashi, een Japanse techniek van gemarmerde inkttekeningen.

En hier een gedeelte uit de tekst van Philip Beesley: (ik laat zoveel mogelijk vaktermen onveranderd)

De zwevende karakters van deze figuren zijn zorgvuldig afgestemd door van Herpen en Beesley, wat universele menselijke vormen oproept. Elke individuele figuur nodigt ons uit om nieuwe reflecties van onszelf te zien: zijn deze mytische ‘ondode’-wezens het product van onze eigen verbeelding?

Beesley en van Herpen werkten samen met computationele* ontwerpers binnen de Beesley-studio om aangepaste algoritmische bedieningselementen te ontwikkelen die worden gebruikt om kantachtige open webben van onderling verbonden draadskeletten te genereren. Elke cel is verbonden met zijn buurman in onderling verbonden webben van relaties. Innovatieve computergestuurde geometrie ligt ten grondslag aan de expressieve vormen van deze figuren. Binnen dit computatiesysteem kunnen kleine veranderingen in balans en houding worden gebeeldhouwd, die levendig evenwichtige, sierlijke houdingen ondersteunen.

De technische vorm van elke Liquid Ghost volgt een niet-reguliere mozaïekgeometrie die resulteert in een organische verdeling van veelhoeken, die de dicht opeengepakte cel-arrays in de natuur emuleert. Net als de colloïdale continuvezelstructuur van natuurlijke fascia, komen filamenten samen bij elke kruising, met verschillende hoeken die een gladde oppervlaktekromming creëren. Vergelijkbaar met constant verschuivende dicht opeengepakte schuimen die in water verschijnen, volgend de filamenten een metastabiel patroon waarbij de nabijheid en opstelling van elk segment binnen driehoekige en dubbele mazen de dichtheid van de cellulaire vorm informeren. Deze cellen variëren in grootte en vorm, waardoor een heterogene verdeling over de structuur ontstaat.

Terwijl elke Liquid Ghost is gemaakt met een minimum aan materiaal, is de krachtafstotende roosterstructuur gebaseerd op optimale sterkte, waardoor een veerkrachtige membraanstructuur ontstaat. De vormen zijn vervaardigd met grootschalig fotopolymeer 3d-printen dat gebruik maakt van paren gerichte lasers die minutieus gedetailleerde componenten traceren en selectief verharden in een harsbad.

(* ‘Computationeel denken’ betekent: weten hoe problemen op een meer innovatieve manier kunnen worden opgelost, door nieuwe technologieën in je voordeel te laten werken om antwoorden te bieden op de behoeften van de mensheid in een steeds complexere toekomst.
https://verkenjegeest.com/weet-jij-wat-computationeel-denken-is/)

Iris van Herpen heeft ontegenzeggelijk een eigen handschrift. Voor alle getoonde modellen geldt dat ze onmiddellijk als een ‘van Herpen’ herkenbaar zijn. Dat komt door het materiaal , de vorm, de ruimte die de jurken innemen en door de stijlvolle manier waarop het materiaal gedrapeerd wordt. Haar stijl grijpt terug op het verre verleden van onze beschaving, zoals te zien is in het draperen vande vrouwelijke toga’s die zijn afgebeeld op een fresco uit Pompeï.

Afb. 10 Fresco Pompeï, ViIlla dei Misteri

De stijl is klassiek en tijdloos in weerwil van het gebruik van ‘toekomstige’ materialen. De stijl is zoals we eerder zagen ingegeven door andere inspiratiebronnen dan mode alleen. Maar de ontwerpen hebben zeker hun populariteit te danken aan de klassieke en tijdloze uitstraling.

“Ik kijk niet alleen naar het lichaam, ik kijk ook naar de ruimte rond het lichaam, zoals een danser zou doen. Het is alsof je een dansstuk vertaalt in een kledingstuk, dat kinesthetische sensaties oproept door zich te kleden. De ontwerpen eren de aard van het lichaam in proces en drukken vrouwelijkheid, volume, lichtheid en beweging uit in wonderlijke ervaringen van de werkelijkheid. "

- Iris van Herpen