Hector is een figuur uit de Griekse mythologie waar hij wordt beschouwd als de belangrijkste beschermer van Troje. In een gevecht met Achilles sneuvelt hij. Achilles sleurt daarop het lijk dagen achtereen rond de stad aan een touw achter zijn strijdwagen. Zo gaat het verhaal.
Markus Lüpertz heeft Hector het lijf van een god gegeven. Gespierd. Kuiten van een hardloper en billen om als man jaloers op te zijn. Een been staand en het andere in ruststand. Het middendeel van het lijf, aan de voorkant is kapot. Gewond maar toch een winnaar. Zo kijkt Hector verheven uit over het volk naar een plek in de verte.
Het beeld is in brons gegoten. Misschien. Het ziet er vooral uit alsof er allemaal losse delen - benen, een romp, een halve arm, een nek en een kop – in het atelier bij elkaar gezocht zijn en toen aan elkaar gelast. Met opzet niet tot een glad geschuurde Michelangelo maar nadrukkelijk als herkenbare losse stukken. De nek veel te dik, de schouders te breed, van achteren als een sportschoolman, van voren te smal voor het hoofd, de romp te lang, de benen te kort. Lichtvoetig staand op een standbeen, het andere been op zijn gemak iets naar achteren en naar buiten gekeerd.
Waarom maakt de kunstenaar deze heldhaftige figuur in onze tijd, zo lang na het Griekse epos van Troje? Waarom zo verminkt en gehavend?
In de catalogus staat:
“op ARTZUID Zuid zien we ook vervormde figuren met de titels Mozart, Salieri en Hector. Zo heeft Mozart een wat gedrongen, maar imposant uiterlijk. Met deze deformatie van het menselijk lichaam neemt Lüpertz de vrijheid aandacht te schenken aan de expressieve werking van vorm en materiaal. Er ontstaat een emotioneel geladen uiterlijk dat tegengesteld is aan de ingehouden en evenwichtige stemming, zoals gebruikelijk bij de klassieken. Dit wordt versterkt door het werk gedeeltelijk te beschilderen.”
Op de fotomontage hieronder ziet u alle vijf de beelden op een rij.
Ter vergelijking zet ik hier een fotomontage tegenover van een bronzen beeld dat uit zee is gevist bij het eilandje Riace, een oorspronkelijk Griekse brons, waarvan hierboven gesproken wordt door de catalogus. De BBC documentaire die ooit over deze bronzen van Riace gemaakt werd spreekt van beelden die ‘more human’ zijn dan ‘humans’ zelf.
Dit is de overwaardering van de klassieke kunst, waar de tegenwoordige kunst nog steeds onder te lijden heeft. Het wijst op een soort minderwaardigheidscomplex, alsof de klassieken, in dit geval de Grieken van 400 v.Chr., kunst hebben gemaakt die nooit overtroffen kan worden en die voor eeuwig de hoogste waarden in de kunst vertegenwoordigt. De catalogus zoekt hiervoor een uitweg door te verwijzen naar de expressieve stromingen in de beeldende kunst, waar Rudi Fuchs als curator indertijd Markus Lüpertz onder schaarde. Daarom verwijst de catalogus ook in zijn lemma over Lüpertz naar zijn schilderkunst, die indertijd samen met die van Penck en van Baselitz ‘Heftige Malerei’ werd genoemd. In deze tentoonstelling, die door Fuchs als curator is samengesteld, zijn van alle drie de Heftige Malers, beelden aanwezig. Alsof hij wil bewijzen, dat deze schilders even sterk zijn, als beeldhouwers. Het ‘vijfluik’ van Lüpertz beslaat maar liefst ruim dertig jaren, van 1982 (Standbein/Spielbein) tot 2014 (Hektor) aan toe. In die tijd was Lüpertz twintig jaar lang directeur van de kunstacademie in Düsseldorf, die vooral vanwege haar opleiding van beeldhouwers bekend is.
Maar dit terzijde. We vroegen ons af waarom Lüpertz deze beelden heeft gemaakt, en waarom of hij ze zo heeft gemaakt, zoals hier nu staan. Anders gezegd: waarom heeft hij deze beroemde figuren, Hector, Mozart en Salieri, niet geschilderd maar driedimensionaal gemaakt.
Door de nadrukkelijke houding van een standbeen en een speelbeen, schaart Lüpertz zijn beelden in de traditie van de klassieke beeldhouwkunst. Door ze te beschilderen benadrukt hij dat nog meer, want de klassieke beelden uit het oude Griekenland werden altijd gepolychromeerd. Door de samenstelling van Hector uit losse onderdelen, alsof ze her en der verspreid gevonden zijn, speelt Lüpertz een spelletje: het beeld lijkt veel ouder dan het in werkelijkheid is. Zo krijg je een drievoudige verwijzing naar de klassieke beeldhouwkunst (speelbeen, polychroom, gevonden onderdelen), terwijl de beelden zich zelf, door hun samenstelling en onhandige proporties, juist van die idealiserende traditie onderscheiden. Of ze daardoor in vergelijking met onze man van Riace aan expressie winnen, zoals de catalogustekst wil, is nog maar de vraag. In ieder geval geeft Lüpertz voorrang aan symbolische lading boven eventuele nabootsing. Alle vijf zijn beelden in deze tentoonstelling zijn daarbij onzijdig, geen man en geen vrouw. Voor hun mannelijke heldenrol zijn ze te verwijfd, als vrouw missen ze de charme die tot empathie leidt. Het blijven vreemde wezens op afstand.
BBC documentaire: https://www.youtube.com/watch?v=q5G5fH-Bv7Y
Over de Bronzen van Riace: Leonard Rutgers, zaterdag 5 september 2015, 6:00 http://fd.nl/fd-outlook/1117314/de-wonderbaarlijke-bronzen-van-riace
Zie over het beeld Mozart oner andere: http://salzburgfoundation.at/kunstprojekt-salzburg/markus-luepertz-2005/rede-fuer-markus-luepertz-salzburg-1-juli-2005/
(Als u op de foto's hieronder klikt, ziet u een vergrote versie)
