Venetië Biënnale 2009

Wanneer je de eerste grote zaal van het vroegere Italiaanse paviljoen, dat nu Biënnale-paviljoen heet - Italië is verhuisd naar de Arsenale - betreedt, kom je terecht tussen een aantal doorzichtige hemellichamen, opgebouwd uit draden die aan alle kanten door elkaar heen van de vloer naar het plafond van de zaal getrokken zijn. De zwarte,  geometrische constructies zijn overweldigend en ongelooflijk, geen een is dezelfde en allemaal zijn ze even ingenieus. 'Fare Mondi' intergalactisch opgevat. De volgende dag zullen wij in de eerste zaal van de Arsenale de parallel van dit werk zien: uit opgespannen draden opgebouwde transparante zuilen, die gedeeltelijk zichtbaar zijn door spots die de draden doen oplichten.

Een geheel andere wereld is opgebouwd door Nathalie Djurberg, die een ironische, maar ook grimmige wereld heeft opgebouwd van fantasiebloemen en insecten, rond drie video-animaties van kleifiguurtjes: weke vrouwen met wie het niet goed afloopt in dit helse paradijs.

Net zo duister, minder grimmig maar even verrassend en ontwrichtend zijn de vele draaitafels met afvalmateriaal van Hans Peter Feldmann, die als evenzovele onderscheiden werelden in hun projectie op de muur tot een eenheid komen, als een wervelende en fragmentarische nieuwe wereldorde.

We besteden veel aandacht aan kunstwerken die we niet vertrouwen en  houden geconcentreerde groepsgesprekken: de reden waarom wij altijd met kleine groepen werken omdat in onze opvatting het gesprek van essentieel belang is. Het maakt de waarneming scherper en het genieten groter, omdat we ons bezighouden met de uitwerking die de kunst op ons heeft en de vraag hoe dat komt.

Wat mij betreft hierboven een van de mooiste sculpturen: dit beeld van Simon Starling dat bestaat uit een zuil met staken die als de treden van een wenteltrap omhooglopen, waar aan de uiteinden een film overheen loopt in een oneindige lus, die op zijn rondgang door een projector loopt, die de beelden van haar ontstaan en achtergronden op de muur projecteert. Een beeld dat stilstaat, vol beweging is, een afbeelding projecteert over zijn eigen ontstaan, en eindeloos opnieuw - al snorrend - hetzelfde verhaal herhaalt.

Het is slechts een kleine greep uit zoveel kunst, en we zijn aardig moe als we ons aan het eind van de dag aan tafel scharen op het onvolprezen terras van El Paradiso, waar we onder het genot van een glas witte wijn even door het hek uit kunnen kijken over de lagune, richting Lido. Dit water, deze kleuren, dit licht, deze stad en dit samenzijn horen er allemaal bij: de Biënnale van Venetië is niet alleen maar een tentoonstelling, het is een totaal-ervaren

Elke ochtend om 7 uur lopen rond onze tent tientallen telefoonwekkers af, van de medewerkers en bezoekers van het filmfestival die hier op het Lido (niet dat van Jesolo maar het echte, van Venetië) hun kamp hebben ingericht. Er is koffie en een terras, elektriciteit voor de laptops en douches met onbeperkt warm water. Als wij om 08:30 van de camping op weg gaan naar de Arsenale, is al bijna iedereen weg.

Op twee spiegels na, die veelbetekenend tegenover elkaar hangen, zijn al deze enorm grote spiegels in de installatie door Michelangelo Pistoletti met een grote hamer kapotgeslagen.Dat wil zeggen dat de wereld waarin je rondloopt zichzelf niet meer terug kan zien, en jij eveneens je plaats kwijt bent geraakt. Maar je kunt het ook zien als inbreuk op een serie zelfportretten, waarvan er geen een ongehavend uit de confrontatie tevoorschijn is gekomen. Je vergeet naar jezelf te kijken en onderzoekt of er vormovereenkomsten zijn, en of de scherven nog overblijfselen laten zien van de originele spiegelbewoner. Indrukwekkend en eenzaam, deze geluidloze sporen van een voorbije, afschrikwekkende gewelddaad.

Deze tekeningen zijn gemaakt door transparanten over elkaar te monteren, waardoor de achterste lagen in lichtere grijstonen naar de oppervlakte schemeren. De zwartste zijn echter niet alleen door het bovenste vel zo zwart, maar ook echt met dieper zwarte inkt en bredere streken getekend.Geometrische gedichten zijn het, ook wel poorten met gordijnen of openingen in muren in verscheidene staten van open zijn. Hefuna heeft zoveel indruk gemaakt dat ze werk heeft hangen op de tentoonstelling in de Giardini én hier in de Arsenale.

Ik besluit naar aanleiding van deze Biënnale een lezing te ontwikkelen met als titel 'Het geometrische verlangen'. Maar nu op naar de paviljoens van de verschillende landen. Nederland maakt echt indruk met het werk van Fiona Tan, die we intussen al goed kennen.Ik kan hier geen afbeelding van haar project 'disorient' laten zien, maar ze bewijst elke keer weer dat ze een fantastisch goeie filmer is: zorgvuldig, nauwkeurig getimed, vlekkeloos gecomponeerd. En haar zoektochten naar identiteit passen natuurlijk wonderwel in de filosofie van hoe Nederland zich hier wil presenteren: als een voorlijke multi-culturele samenleving.

Deze motorfiets van Sergei Shekhovtsov knalt uit de muur van het Russisch paviljoen dat vol staat met indrukwekkende installaties. Wij kunnen ons de tijd nog heugen dat dit paviljoen elk jaar leeg stond en al desolater raakte, maar de laatste jaren wordt het steeds beter gevuld. Vermeldenswaard zijn zeker  de 'fontein' van Irina Korina, de 'zwarte gaten' (glanzende kerstballen met minifoto's) van Anatoly Shuravlev en

de installatie rond de Venus van Milo van Andrei Molodkin (hiernaast). Naast een kleine replica van de Venus staat een 'paint ball' apparaat, dat elke keer haar hoofd er af schiet, waarop bloed over haar lichaam gulpt. Het geheel is twee maal uitgevoerd en wordt naast elkaar op een muur geprojecteerd.

Spanje (linksboven), Frankrijk (rechtsboven) en België (hiernaast) behoorden zeker tot de beste paviljoens, met meer avontuur dan het intussen wel erg op grote namen georiënteerde van bijvoorbeeld de Verenigde Staten met Bruce Nauman. Niet dat zijn installatie slecht was, maar je komt naar de Biënnale om kennis te maken met de jongeren;  de gevestigde namen kun je tenslotte overal wel zien.

Voor het eerst dit jaar een paviljoen van de stad Venetië met - hoe kan het anders- vooral prachtige glaskunst: kunstzinnig zeker, en sommige werken dusdanig van kwaliteit dat ze met glans het begrip sculptuur kunnen dragen.

Ook China is aanwezig met nu eens niet de overbekende westerse 'Chinese' kunst die wij overal om ons heen zien in musea en galerieën, maar met deze fragiele - niet figuratieve - neon-opstellingen vol van alledaagse voorwerpen en glanzende kleuren.(Bestaat 'Chinese' kunst eigenlijk wel?)

Dit is absoluut een te beperkte terugblik van een aantal voor ons sprankelende hoogtepunten. Er is nog oneindig veel meer te zien. Een blik op het internet toont u talloze foto's van kunstwerken en kunstenaars die absoluut de moeite waard zijn. Ik heb al eerder geschreven over de onmogelijkheid van het bevatten van deze mammoettentoonstellingen maar toch ben ik blij dat ik er weer geweest ben: ik had het voor geen ... willen missen.