Ugo Rondinone The Brilliant in My World in het Singermuseum Laren

1 Beleving(*)

ER-ZIJN

Echte kunst bezit het vermogen om ons nerveus te maken.
[ Sontag, S. (1964) Tegen interpretatie Essays, Amsterdam-Antwerpen De Arbeiderspers 2019; p.22]

Wanneer men een kunstwerk tegemoet treedt als kunstwerk levert dat een ervaring op, en niet een statement of een antwoord op een vraag. Kunst gaat niet alleen ergens over, het Is ook iets. Een kunstwerk is een ding in de wereld, en niet enkel een tekst of commentaar over de wereld.
[Sontag,S Ibid; Over stijl; p42]

Dit ding is er ongetwijfeld. Het is van steen. Een vorm die is ontstaan omdat iemand stukken steen op elkaar heeft gestapeld. Dat het een mens geweest is, die de stapel maakte, is duidelijk; het evenwicht kan maar op één manier bereikt worden. Dat evenwicht is zeker de bedoeling geweest. Een ander wezen dan een mens, misschien een aap of een alien, had de stenen vermoedelijk min of meer ordelijk - logisch- tegen elkaar gelegd, de zwaarste onderop, de kleinste erboven, de rest van opzij ertegenaan.

Het zal gemakkelijk zijn de stapel uit elkaar te nemen. Dan zal hij ergens anders opgebouwd kunnen worden. Misschien heeft hij ook wel ergens anders gestaan. Maar nu is hij hier, net als ik. Ook ik kan makkelijk ergens anders heen, en ook ik ben ergens anders geweest. In zoverre is onze ontmoeting toevallig. Helemaal niet toevallig zelfs, want ik ben met opzet naar deze tentoonstelling gegaan. Maar ik had niet op hem gerekend. Hij zal hier wel net zo lang blijven als de tentoonstelling duurt. Zoveel tijd heb ik niet. Hij gaat hier veel meer mensen zien dan ik, dan mij. En veel meer mensen zullen hem zien, en bekijken.

Hier en nu zijn wij allebei aanwezig. Het liefst zou ik hem aanspreken, even met hem praten. Iets vragen: “waar kom jij vandaan? Wie heeft jou gemaakt? En waarom? Ik weet niet waarom je me wel bevalt, maar het is zo. Het is net alsof ik iets van mijzelf zie. Op een of andere manier doet jouw lijf mij denken aan het mijne, ook al zie je er totaal niet menselijk uit. Je lijkt me niet vijandig. Maar ook niet gemakkelijk. Je hebt het vast wel eens zwaar gehad, of koud. Je zegt niets terug. Dat is jammer. Ik blijf nog even, misschien ontgaat me nog iets. Wees alsjeblieft niet verlegen, oh nee, dan stond je hier niet. Maar ja, jij bent niet hiernaartoe gelopen, zoals ik, jij bent hier neergezet.”

Er lopen mensen tussen ons door. Eentje kijkt er om naar mij, een beetje verbaasd en ook geïrriteerd. Ik snap het wel. Jij bent niet van mij, Jij bent van iedereen hier en ik sta in de weg. Ik sta veel te nadrukkelijk met jou te zijn. Ik maak nog een foto van je en dan ga ik weg. De foto is als herinnering. Voor thuis, als ik ga zitten schrijven wat jij zou kunnen betekenen. Heel voorzichtig, met Susan Sontag in gedachten. Paragraaf 4 van haar essay Tegen inspiratie spreekt boekdelen. Ze is boos en vlijmscherp. “Interpretatie [is] de wraak van het intellect op de kunst. Meer nog. Het is de wraak van het intellect op de wereld."* Zo heb ik het nooit gezien. Ik geniet altijd van interpretaties. Misschien ben ik naïef.

Het is intussen wel duidelijk: dit ding is een sculptuur, een beeld.

Kijk hem daar staan

Wat er in de beschouwer gebeurt (Verlangen naar deelname).

Kijk is de aansporing om de afstand te overbruggen tussen het beeld en mijzelf. De afstand overbruggen is de afstand te niet doen: mijzelf openen en het beeld opnemen in mijzelf. Nu gebeuren er gewaarwordingen gelijktijdig: ik zie het beeld en ik zie mijzelf kijken en ik zie mijzelf bekeken door het beeld. Ook is er een vloedgolf van woorden in mij waarvan er geen een beklijft. De ontmoeting raakt woordeloos, wij beiden spreken niet, niet in taal, alleen in vorm en materie. Zijn vorm is de mijne niet, zijn lichaam is niet zoals het mijne, zijn lichaam is, recht tegenover het mijne, een ander, hoewel van steen toch even geldig, evenzeer lichaam. Dat is voorlopig de enige overeenkomst: ik ervaar twee lichamen, het een wat onduidelijker dan het ander.

Hem is de eerste opwelling. Het is niet duidelijk welk geslacht het ding heeft, zelfs niet of het wel een geslacht heeft. Omdat hij van steen is en ik een man ben met een geschiedenis met steen, denk ik het beeld als ‘hem’. Misschien is het beeld een zij, er zijn redenen om dat aan te nemen. Zoals dat ik meteen zie dat hij mijn geslachtsorgaan niet heeft en een vrouw hem misschien meteen ontmoet als ‘haar’, kan het ook nog altijd onzijdig zijn, een ‘het’ als in ‘het beeld’.

Daar is op een rechthoekig blok beton, op maat gegoten. Een sokkel waardoor het beeld zich opstelt in mijn ruimte. Als het zonder beton gelijkvloers met mij had gestaan was de afstand om te overbruggen minder geweest. Staan op een sokkel vergroot het zelfbewustzijn van het beeld: er moet tegenop – omhoog – gekeken worden. Staan op dezelfde grond betekent gelijkwaardigheid en maakt een ontmoeting gemakkelijker. Nu ben ik kleiner.

Staan is een bewuste pose, een nadrukkelijk ‘er zijn’. Elke mogelijke beweging is stilgezet. Als beschouwer houd ik vanzelf respectvolle afstand. Mijn persoonlijke ‘er zijn’ meet zich met die van de roerloze sculptuur. Er is adembeweging in mij die van mijn broze vergankelijkheid getuigt. Mijn benen komen tot rust, onwillekeurig, in een lichte spreidstand. Ik hoef niet, zoals hij, mijn borstkas te dragen, noch mijn hoofd. Mijn bovenlijf zweeft zelfstandig.

Wat ik beleef zijn niet de onweerlegbare feiten van de stenen stapel, maar de mogelijkheden die de stapel mij biedt om met inzet van alle woorden die ik in mij heb, een of meer betekenissen te zoeken in dit beeld. Dat proces stel ik uit zolang ik hier ben. Hier en nu laat ik mij vollopen met alles wat het beeld is, wat het beeld mij zegt en wat het mij meegeeft als een eigen taal waar mijn woorden tekort schieten.

Ik kan dus spreken over een linkerbeen, terwijl er geen been is, om het te preciseren en om te onderzoeken of er nog meer mogelijkheden zijn in dat deel van de stapel. Ook al kan ik het nauwelijks beschrijven – hoe geef je de loop van de contour aan? – het is wel degelijk het linkerbeen- zonder been te zijn. Het is het linkerbeen van deze stapel die verwijst naar een mens maar absoluut geen mens is.

Wat er in het kunstwerk gebeurt (Toestaan dat de beschouwer samenvloeit met het beeld).

Het beeld, de stenen stapel, de sculptuur, hoe je het ook noemt, is genereus. Het staat mij toe hem in mij op te nemen, zoals elk kunstwerk bedoeld is, om er deel aan te hebben, er deel van uit te maken, er mee te versmelten. Dat is de reden van zijn bestaan. Het heeft de handen van zijn maker losgelaten en diens beperkingen opgeheven. Het beeld beschouwt mij als een mens met honger, nieuwsgierig of ik iets nieuws vind in hem.

Het weet dat als het in mij komt, dat het dan zal groeien. Het ziet uit naar die plek in mij, waar het de rest van mijn leven zal blijven wonen. Tot het zover is houdt het zich stil, doodstil zelfs, omdat het weet dat het zonder mij niet tot leven kan komen, dat het pas gaat ademen als het in mij is. Dan zal het mij iets gaan zeggen over mij, en over zichzelf, en misschien over andere mensen die hem ook hebben zien staan en hem in zich opnemen. En vanaf dat moment zullen het beeld en ik met elkaar spreken, zal hij er zijn, in de werkelijkheid op zijn betonblok, en tegelijkertijd in mij, ergens tussen mijn hersenen en mijn hart. Dat is het moment waarop de beleving ervaring wordt.

2 Vorm

Materiaal

Steen¹, roestvrij staal en beton, zegt de catalogus². De natuursteen dringt zich onmiddellijk op aan de beschouwing. Het beton komt na wat langer kijken. Ergens verbergt zich roestvrij staal, ik kan het niet ontdekken. Het zouden pennen kunnen zijn, zoals de doken in historische gebouwen en beelden, die in het inwendige van de stapel de onderdelen op hun plaats houden.

Natuursteen heeft zijn eigen karakter. Voor ons staat de grondstof van de aarde, de bodem waarop wij leven, die al bestond voor het ontstaan van de mensheid. Natuursteen staat voor eeuwigheid. Er zijn plekken in dit beeld waar de kleur en textuur aangeeft dat de steen de aardoppervlakte raakte en aardkorst was, en delen waar de steen vastzat onder het oppervlak, als deel van een grotere rots. Je herkent de kracht die nodig was om de steen te delven en nog voel je de breekbaarheid waar hij werd gekloofd. Natuursteen is een mengeling van oergrond en stof in korrelstructuur samengeperst, vast als massa, sterk onder hoge druk, bros onder gerichte hamer en beitel. Hoe massief ook, altijd kwetsbaar. Tijdens de beeldenstorm sneuvelden talloze stenen ledematen.

Deze natuursteen is opvallend niet gemodelleerd naar gelijkenis met het menselijk lichaam. Het beeld is daardoor allegorisch. Het allerbelangrijkste kenmerk van een allegorie is dat zij meerdere betekenissen kan dragen. Een allegorie houdt een heel netwerk aan betekenissen vast en staat daarom open voor meerdere interpretaties. In dit beeld doet zich de allegorie voor als beeldspraak. De titel noemt dit beeld “De Briljante” en meteen gaan we op zoek naar iets wat die titel rechtvaardigt in de ruige stenen en hun oppervlak. Deze figuur zonder glitter en glinsters, zonder goddelijke proporties en zonder ideale uiterlijkheden lijkt immers niet écht ‘briljant’.

Gezocht, gevonden en passend gemaakt

Terugdenken van het maakproces.

Vijf stukken natuursteen. Schijnbaar los gestapeld. Twee sterk verschillende staanders als benen. Een platte plaat als bekken, die ze bij elkaar houdt. Daarboven op een onregelmatige kei als borstpartij. De kop een afgerond brok, een stuk is er uitgebroken. Alle stukken steen hebben een overeenkomstig oppervlak, er zijn overal schollen afgeslagen of op natuurlijke wijze losgeraakt. Er zijn niet direct sporen van gereedschap zichtbaar. De oppervlaktes van de verschillende delen onderstrepen de tweeheid van het beeld: het onderlijf heeft een andere textuur dan het bovenlijf.

Benen.
 De twee benen zijn geen lichaamsdelen. Het zijn stutten die alles wat daarboven is naar een hoger niveau tillen. Ze zijn lomp en vormloos, ongelijk van dikte en massa en geven het beeld eerder iets wankels dan stabiliteit. Ze worden tot ‘benen’ bestempeld door wat ze dragen. Zonder de bovenbouw hadden het ook deurposten of overblijfselen van een ruïne kunnen zijn.

Het linker in vooraanzicht draagt het meeste gewicht. Het rechter behoedt de bovenbouw tegen scheefzakken, kantelen en neerstorten. Terwijl de linker zuilvormig is, heeft de rechter een subtiel hakje op de grond, waarop een volume rust dat tegen de menselijke anatomie in, van beneden naar boven steeds meer afneemt. Alsof het been ondersteboven staat.

De verticale opening tussen linker- en rechterstut is nagenoeg overal even breed. Dat maakt de benen tot zuilen, die niet zoals bij de mens, bij het naderen van het bekken dichter naar elkaar toe groeien. Het zijn zuilen die een plaat dragen, stutten van een bouwwerk, niet eens symbool voor benen, nauwelijks verwant aan ons lichaam. De onderste helft van het beeld is een altaartafel van lang geleden.

De twee benen kunnen los op de sokkel gezet worden. Daarna wordt de platte plaat erboven opgelegd.

Bekkenplaat
De plaat steekt overal buiten het lijfelijke volume en vormt een afgeronde rechthoek. Bovenzijde en onderzijde liggen parallel aan elkaar, zoals de twee zijden van een munt. De plaat op de twee stutten gedraagt zich als tafelblad. Hij benadert bij lange na niet de vorm van het menselijk bekken. Er zijn geen billen en er is geen buik. Door de plaat ontstaat een zuivere tweedeling: onderlijf en bovenlijf. Daarom doet hij toch een beetje denken aan een menselijk lichaam. Het bovenlijf zou een offerande kunnen zijn. Of een Japanse geest die geland is op een pedestal. Als je bereid bent de onderbouw te interpreteren als een altaar.

Borstkei
De grote kei is vooral borststuk. Een arm hangt gekruist voor de borst, de schouders hangen af. Een partij met twee ‘vingers’ lijkt op een hand uit een mouw. Als je tenminste meegaat in de verwijzing naar een menselijk lichaam. Zo niet, dan ligt de analogie met een boodschappentas voor de hand, of een broodzak die gevuld is met de lunch. De armen zijn er niet echt, schouders ook niet, geen sleutelbeenderen en geen nek. Er is meer verwijzing niet dan wel. Ook de kei krijgt zijn functie pas door de plaatsing in het geheel. Niet de losse onderdelen, maar hun samenstelling doet denken aan ons lichaam.

Kopbrok
Het lijkt alsof het brok dat dienst doet als kop, een andere steensoort is. Er zijn meer witte aderen en vooral sporen in het oppervlak die doen denken aan langdurige invloed van water. Misschien zijn ze afkomstig van een beitel. Dat brengt nuancering in de beschouwing. De kop is een andere steen dan de borst die weer afwijkt van de plaat die weer afwijkt van de benen. De vijf stenen zouden van dezelfde geologische oorsprong kunnen zijn maar dan van verschillende vindplaatsen. Dat wijst op een zoekende activiteit van de maker, die geen genoegen neemt met toeval. Zo ontstaat het beeld uit doelbewuste activiteit.

Sokkel
De sokkel van 65 cm breed, 33 cm diep en 65 cm lang, heeft als enige een glad gemaakt oppervlak. Bovendien is de textuur nogal homogeen en de kleur gelijkmatig grijs. De verhoudingen zijn nagenoeg wiskundig: twee keer zo lang als diep. Zo is vergissing uitgesloten: dit deel van de sculptuur hoort niet bij het beeld, het is een echte sokkel, een drager van het beeld.

Dat legt een belangrijke functie van de sokkel bloot: een sokkel zegt feitelijk: “eerst was hier niets. Nu is er iets dat de moeite waard is om een sokkel voor op te richten” en “als je dit iets weghaalt, verdwijn ik ook weer”.

Een sokkel draagt altijd een tijdelijke kwaliteit.

3 Inhoud (onderwerp)

Susan Sontag schrijft:

Het is niet onze taak in een kunstwerk een zo groot mogelijke hoeveelheid inhoud op te sporen en nog minder er meer inhoud in te persen dan erin zit. Het is onze taal de inhoud te besnoeien, zodat wij het object in zijn geheel kunnen zien.³

Onmiskenbaar mens

In al het voorgaande heb ik gesproken over ‘stapel’, over ‘hem’, over ‘het’ en over ‘mens’.

De stapel is zichzelf. Hij kan zonder kijker. Hij staat op zichzelf. Een stapel is mannelijk, een ‘hij’, volgens van Dale’s woordenboek.. Dat geeft geen uitsluitsel. Deze stapel is een opeenstapeling. Een opeenstapeling is vrouwelijk, zegt van Dale, een ‘zij’.

Evenzeer als zichzelf zijn is het beeld een verwijzing. Een oproeping van een gelijkenis die niet aanwezig is. Een verwijzing naar iets. Naar een mens. Een aanwezigheid die verwijst naar een mens zonder voorkeur voor ‘hij’ of ‘zij’ of gender.

Volgens de titel die de kunstenaar geeft, betreft de verwijzing een andere voorkeur: geen gender maar een gender-onafhankelijke kwaliteit. Een ‘briljante’.

Je ziet de kunstenaar al aan het werk: ergens op een berg heeft hij een aantal stenen bij elkaar gesjouwd. Hij zet het langste, meest regelmatige stuk overeind op een vlak stukje bodem. Voor daarnaast heeft hij een dunner en langer stuk uitgekozen. Het moet even lang zijn als de eerste, anders kan hij er niks mee. Hij pakt een kleine moker die hij altijd bij zich heeft, en slaat een stuk van de lengte af. Het past nog niet. Hij legt de steen plat, meet de andere op en tekent op deze de lengte af met een potloodstreep. Hij zet de scherpe kant van zijn jop - een speciale beitel om grotere stukken weg te hakken - op de lijn en slaat met zijn moker op de kop van de jop. Precies op de lijn springt een stuk steen weg en ontstaat een vlakke kant. Aan de andere kant (de top) van de steen herhaalt hij de procedure. Nu is het rechterdeel even lang als het linker. Hij zet hem ernaast, op de kleine platte, begroeide rots.

De bewerking van het ‘joppen’ zal hij vermoedelijk herhaald hebben rondom de bekkenplaat en aan de achterzijde van de grote kei en de onderkant van het kopbrok. Misschien nog op wel meer plaatsen. Met elke klap en elke plaatsing komt een gestalte dichterbij. Een gestalte die hij zoekt.

Een gestalte, specifieker: een menselijke gedaante. De vorm van een rechtopstaande mens. Een uitwendige verschijning. Geen herkenbare mens maar een rudimentaire vorm, geen archaïsch Grieks godenbeeld maar een menhir-achtige wezen. Na vier duizend jaar beschaving, steenhouw-ambacht en beeldhouwkunst, komt een jonge beeldhouwer van 55 jaar- het beeld is van 2019 - met een nauwelijks figuratieve verwijzing naar een menselijk lichaam. En hij noemt het ‘de briljante’.

(Het zou natuurlijk ook een marsmannetje kunnen zijn)

4 Functie

Aanwezigheid

Citaten:

Het is wonderlijk hoe beeldende kunst, die niets dan zichtbare dingen voortbrengt, voor een groot deel wijst op het niet-zichtbare. Fenomenologie zoekt de betekenis van de dingen in ons lijfelijke aanwezig zijn met de dingen in de wereld: dus niet de stapel als ding daarginds, maar de stapel is ‘een lichaam’. De stapel is het ding en de fenomenoloog onderzoekt datgene wat er door zijn aanwezigheid nog meer verschijnt: het fenomeen ‘menselijk lichaam’. Het tevoorschijn brengen van fenomenen is afhankelijk van-, en moet altijd getoetst moet worden aan, de zichtbare dingen die de fenomenen tevoorschijn laten komen ⁴

.
The aesthetic experience of sculpture illustrates better than any other phenomenon Merleau-Ponty’s fundamental theme: we are beings-in-the-world (etreau-monde), immersed with things in such a way that our bodies have no clear-cut boundaries. Our perception of things is a resonance of their withness with ourselves”

(De esthetische ervaring van de beeldhouwkunst illustreert beter dan enig ander fenomeen het fundamentele thema van Merleau-Ponty: wij zijn wezens-in-de-wereld (Être-au-monde ), op zo’n manier ondergedompeld in de dingen dat onze lichamen geen duidelijke grenzen hebben. Onze perceptie van dingen is een resonantie van hun verbondenheid met onszelf) zijn⁵’.

Terug naar het beeld:

De kracht van de stapel van Ugo Rondinone (het beeld) schuilt in zijn aanwezig-zijn en in de mogelijke interpretaties van zijn verwijzing. De aanwezigheid van de sculptuur als driedimensionaal lichaam beperkt de mogelijkheid van ongebreidelde en onjuiste lezingen. De kracht van het beeld toetst meerdere interpretaties aan het beeld: mens, marsmannetje, sjamaan, idool, maar niet: droevig, blij of onzeker. Droevig, blij of onzeker zijn gevoelens die de toeschouwer zelf meebrengt en die niet feitelijk aan de sculptuur te zien zijn.

De kracht van het ding roept bij mijzelf mijn eigen aanwezigheid op en daarmee het bewustzijn van mijn persoonlijke, misschien niet relevante interpretatie.

De belangrijkste functie van elk driedimensionaal beeld is de aanwezigheid.

5 Betekenis

Tijd

Dit is wat er gebeurt met de historiciteit van een natuurstenen beeld. Het haalt de oudheid, zelfs de eeuwigheid van natuursteen, naar ons toe. Dat doet het door zijn aanwezigheid in het nu, in ons bijzijn, in deze museumzaal. Het is een beeld van lang geleden, maar ook van nu. Het komt terecht in onze tijd en aanwezigheid, en werpt ons tegelijkertijd in het verre verleden.

De natuursteen is netjes schoongemaakt. Hij lijkt spiksplinternieuw, vers gekloofd uit de groeve. Toch maakt hij aanspraak op zijn oeroude afkomst. Natuursteen is nooit van deze tijd. Het tijdperk van dit beeld is ongewis. Zijn materiaal is oeroud, zijn vorm schijnbaar pre-historisch, maar misschien is het beeld erg jong. Dat is te zien aan hoe het duidelijk afwijkt van alle bekende sculpturen sinds de mensheid beelden begon te maken. De vorm lijkt rudimentair maar is in feite behoorlijk complex. Alle afmetingen zijn afgestemd op elkaar en op het geheel en tegelijk onderworpen aan het fenomeen ‘stapelen’. Een Indiaanse Totem of Afrikaans godenbeeld of Oudgriekse God is nooit gestapeld, maar altijd uit één grondsoort gehakt of gesneden. Puzzelen zoals bij deze stapeling kwam in de oudheid niet voor, en zelfs niet in de jongere oudheid, zoals te zien is bij Het mannetje van Willemstad:

Houten idool (mannetje van Willemstad)
Nederland prehistorie
Houten sculptuurtje. Een groot hoofd op een klein lichaam, waaraan kleine uitsteeksels de ledematen moeten voorstellen. Ogen en mond zijn uitgekerfd, evenals de scheiding tussen hoofd en romp. Doordat hout van de wangen is weggesneden, steekt de neus iets uit. De oren zijn aan de zijkanten als knobbels aangegeven. De achterzijde is bewerkt.

De oudste glimlach ter wereld, zo wordt de gezichtsuitdrukking van dit mensfiguurtje wel omschreven. Het houten figuurtje werd in 1966 gevonden bij werkzaamheden voor de Deltawerken in Zeeland. Op 8 meter beneden NAP lag het tussen de wortels van een eik en het leek daar bewust te zijn achtergelaten. Vlakbij lag mogelijk ook een fragment van een kano.

Het beeldje is gesneden uit een eikenhouten plank, heeft een wat puntig gezicht met ovale ogen, hoge jukbeenderen, een platte neus en uitstulpingen als oren. Opmerkelijk is de driehoekige mond die lijkt te glimlachen. Het lichaam heeft weinig details en lijkt meer op een soort handvat of greep. Onderzoek heeft aangetoond dat het hout meer dan 7000 jaar oud was.

Gaat het hier om speelgoed of was het een voorwerp dat een rol speelde bij bepaalde rituelen? Het blijft een mysterie. De oudste houten sculptuur ter wereld is de bijna drie meter hoge Shigir-idool van 11.500 jaar oud uit het Oeralgebergte in Rusland. Die had, net als dit figuurtje, een uitgewerkt gezicht en een abstract, maar versierd lichaam. Dat beeld had waarschijnlijk een symbolische functie, net als mogelijk het figuurtje van Willemstad.

Deze tekst is geschreven in 2024 en is gebaseerd op: Willemsen (red.), Topstukken uit het Rijksmuseum van Oudheden, 2020, p.155.
(Bron: https://www.rmo.nl/collectie/collectiezoeker/collectiestuk/?object=156346)

 

Oeuvre

De discussie over hoe oud of jong de stapel in werkelijkheid is, wordt beslecht door een bezoek aan het oeuvre van de kunstenaar.

Het blijkt dat hij tussen 2013 en nu meer dan 300 soortgelijke stapelingen heeft gemaakt. Naast nog eens bijna ontelbare kunstwerken in andere media.

De stapelingen dragen elk een andere titel zoals: the like, the understanding, the great, the confident, the fortune, en nog veel meer. Elk heeft zijn eigen afmetingen en een sokkel van aangepaste hoogte aan het beeld zelf.
Ook zijn er beelden die hetzelfde idioom volgen, maar erg groot zijn.
Dit deel van het oeuvre bestaat uit een heel volk, een volk waarin elk individu, ondanks de onderlinge uiterlijke overeenkomsten, een eigen kwaliteit bezit die zijn of haar identiteit benadrukt.

Zo stond deze The Thoughtful in in de Lustwarande in Tilburg, in 2015

En er zijn een aantal duobeelden die samen één sokkel delen, zoals deze:

the good + the mild, 2019
bluestone, stainless steel, and concrete
22 cm × 74 cm × 17 cm (sculpture), 94 cm × 102 cm × 48 cm (pedestal)

De vroegste natuurstenen figuren van Ugo Rondinone dateren uit 2013, de jongste uit 2024.
https://ugorondinone.com/media/stone-figure/

Erotiek

 

Susan Sontag besluit haar essay “tegen interpretatie” uit 1966 met punt 10:

“Geen exegese meer, op naar een erotiek van de kunst!”

Na het twee keer zien van het theaterstuk ‘I see beter from here’ - Alice in Bed over Susan Sontag interpreteert Daphne Richter het begrip ‘erotiek’ voor de theatercriticus briljant als volgt:

Een erotische benadering van de voorstelling kan ik begrijpen als het verlangen om een relatie aan te gaan met het kunstwerk, waarin vorm inhoud is, en daarbij alle sensaties, emoties, associaties en gedachten die deze relatie opwekt in acht te nemen. De criticus onderscheidt zich niet primair door zijn kennis van het alledaagse aan het kunstwerk toe te voegen (dat is immers wat élke toeschouwer doet) maar door het herkennen, opvatten, begrijpen van de orde van de voorstelling, de theatraliteit, als een specifiek soort ervaringskennis van of over het alledaagse. Betekenis geven is dan als het interpreteren van een droom. Alle ‘tekens’ zijn aanwezig: het gaat er niet om ze te zoeken, maar in hun samenhang te herkennen. In relatie tot je eigen leven en dat van de gemeenschap waarvoor dit kunstwerk met liefde is gemaakt.

Het erotische staat ook voor het onmisbare persoonlijk ‘aangeraakt’ te worden. Als dit ontbreekt of meer negatieve dan positieve sensaties oproept (!), dan leidt interpretatie nogal eens tot het aanvoeren van negatieve bewijslast ­– in de woorden van Sontag een ‘triomf van de geest’. De ideale kritiek zie ik als een verslag van een kortstondige, hopelijk vurige relatie tussen een kunstwerk en een in de waarneming gespecialiseerde toeschouwer.⁶

(alle cursief van mij)

Algemene geldigheid, mogelijke betekenis

Maar wat moet je hier nu mee? Wat is de betekenis van deze beelden? Hoe belangrijk zijn ze en voor wie?

Deze beelden voelen als tijdloos: ze zijn er altijd geweest lijkt het, maar dat is niet zo. En ze zullen ook altijd blijven staan, maar ook dat valt te betwijfelen.

Uit de rangschikking en de opstelling als groepen bij elkaar, waarbij zorgvuldig is gelet op de ooghoogtes van de beelden die met elkaar in overeenstemming worden gebracht door verschillende niveaus van sokkels, ontstaat er gelijkwaardigheid. Als elk beeld een eigen karakter heeft, is er geen beter of minder karakter, maar zijn alle karakters even geldig.

Symmetrie wordt verstoord met name in de benen maar ook door de onregelmatige vormen van de borstkassen en de koppen en dat maakt al de beelden toegankelijk. Ze staan niet vast en stabiel en onwrikbaar op hun voeten, maar laten ons toe met onze verwondering dat ze blijven staan zoals ze staan. We zouden ze het liefst hier en daar even een handje geven om ervoor te zorgen dat ze in ieder geval overeind blijven. Ze zijn weliswaar massief steen maar desondanks kwetsbaar.

De beelden houden ons een spiegel voor.. Ook wij zijn niet zo stabiel als we ons voordoen en ook ons ontbreekt het aan de mediagenieke schoonheid die de zogenaamde sociale media, Hollywoodfilms en billboards ons voorstellen. Bovendien is ons karakter vaak niet zo uitgesproken als de titels van deze beelden.

Als je kijkt naar De Briljante dan is het duidelijk dat het beeld onderdeel is van een groep. Het verwerft zijn identiteit in de groep door kleine afwijkingen ten opzichte van de andere leden van de groep. Deel uitmaken van een groep is geruststellend en dat vervolmaakt het spiegelbeeld. Wij zijn niet alleen die identiteit van het ene beeld, maar wij zijn alle identiteiten die ons spiegelen. Wij zijn volwaardig leden van de groep met al onze kwaliteiten en karaktertrekken. Zoals elke koe in de kudde een eigen identiteit bezit.

Het werkt geruststellend dat het mensbeeld zo oud is als de mensheid zelf en altijd zo lijkt te blijven. Heel de wereld kan veranderen maar de mens blijft wie die is. Dit mensbeeld is van toepassing op de prehistorie en de verre toekomst. En vanaf het moment dat wij de tijd nemen om ons met dit beeld bezig te houden nemen wij ook deel aan die eeuwigheid.

Zo maakt deze figuur uit de categorie ‘natuurstenen figuren’ van Ugo Rondinone aanspraak op algemene geldigheid. Het materiaalgebruik van eeuwenoude steen en oeroude handwerktechniek geeft het zijn tijdloosheid. Juist het ontbreken van specifieke details zoals ras en geslacht en huidskleur tilt het beeld als allegorie uit boven de beperkingen van een enkel volk, stam of sociale klasse.

Het is een beeld voor alle tijden en alle mensen. Het is een beeld om even mee te versmelten.