Eamonn Harnett in de Ateliers: Altruism

Onbaatzuchtigheid?

Bijna helemaal boven in het gebouw van de ateliers, op de 2e verdieping, heeft Eamon Harnett zijn installatie gebouwd. De massa van alle trappen nog in de benen, gluurt de toeschouwer om de hoek van een openstaande deur en ziet een laboratoriumachtige opstelling van waterbakken. Er is gereutel en gepuf van een waterpomp. De installatie heet Altruïsme ofwel: onbaatzuchtigheid.

 Open waterbakken van verschillende afmetingen en hoogtes, staan op een witte piepschuimen laag op het bovenblad van houten stellingen. Deze bestaan uit open, handgemaakte frames, in verschillende hoogtes. Er zijn drie  opstellingen met elkaar verbonden. Er loopt water uit de bovenste bak naar de middelste door een buis met een rode afsluitkraan in het midden. Van de tweede bak gaan twee buizen naar de onderste bak, die zelf nog eens drie glazen bakken bevat. Er borrelt daar wit schuim omhoog, er lijkt kalk gemengd te worden door het water. Op de bodem van de bovenste twee grote bakken liggen schelpen, oesters en gruis. Tegen de glaswand kruipt een borstelworm omhoog. Dat het beest zo heet, is te vinden in de catalogus, waar de waterbewoners van deze bakken, in genoemd staan. De lijst begint met Bispira polyomma en eindigt met Ocenebra eriaceus, en telt daartussen 15 latijnse namen. Vanuit de onderste bak wordt het water omhoog gepompt naar de bovenste, maar veroorzaakt daar weinig deining.

Het doet allemaal erg wetenschappelijk aan. Maar het is ook vreemd, een beetje alchemistisch, omdat een dergelijke opstelling niet thuis hoort op een zolderkamertje in een oud en hoog Amsterdams gebouw. Wat zich precies in de bakken afspeelt en waarom ze daar staan is een raadsel. Het is wel duidelijk dat het hier om een cyclus gaat, door het rondpompen van het water en het toevoegen van wit spul uit een van de bakken. Ook wijst het catastrofale gevoel dat ontstaat door de rode afsluiter in de bovenste leiding, op een kwetsbaar natuurlijk systeem. En dan zijn er nog de precieze houten stellingen, die onmiskenbaar speciaal gemaakt zijn voor deze bakken, die naadloos aansluiten op de randen. Is hier een reddingsoperatie aan de gang?

Een bestaand systeem bestuderen, redden of een nieuw systeem uitproberen? Het kan alleen maar vastgesteld worden door zeebiologen en biotopen-kenners, die kunnen vaststellen of hier vreemde, of juist inheemse bewoners te zien zijn.

Nu begint de titel mee te spreken: Altruism.
Is hier sprake van vluchtelingen? Horen Bispira polyomma en Ocenebra eriaceus wel in hetzelfde leefgebied? Stel, er bevinden zich vreemdelingen in deze kwetsbare kringloop, wat gebeurt er dan? Worden zij door de inheemsen opgenomen en verzorgd, of hebben zijzelf een helende werking op de oorspronkelijke bewoners? Versterken zij of verzwakken zij het leefproces?

Misschien is deze vraagstelling al te typisch voor onze tijd, waarin de vluchtelingenproblematiek (wat een woord) boven aan ‘de’ agenda staat. Bovendien gaat dat totaal voorbij aan het feit dat we hier in een kunstpresentatie zijn. Kunst gaat toch over schoonheid?
Juist als die vragen zich voordoen, blijkt er in de zaal naast de bakken, een videovertoning te zijn.
Op een grote, witte wand is te zien, hoe heel traag, een anemoon onder water beweegt.

Meteen na binnenkomst in de ruimte, rechts, is een MDF-paneel getimmerd. De naden zijn wel dichtgevoegd maar niet wit geschilderd. Ook hier is een onderwaterdier geprojecteerd, te zien aan kleine luchtbelletjes die door het beeld zweven. Er valt zeker schoonheid te ontdekken in de onwezenlijke stilte en het voor ons onwaarschijnlijk lage tempo. Bovendien wijst het traag bewegende beeld op een tijdsbestek. Nu wordt ineens duidelijk: groei en ontplooiing vergt jaren en jaren. Dat geldt minstens evenzeer voor de waterbakken in de andere ruimte.

We kunnen dit werk wel rekenen tot de ‘Bio-kunst’. “Een recente ontwikkeling in de hedendaagse kunst, waarbij kunstenaars werken met organismen of processen van biotechnologie”(Wikipedia). Maar wanneer ontstijgt het de biologie en natuurkunde en wordt het werkelijk kunst? Dat heeft te maken met het gezichtspunt: vanuit welke vraagstelling wordt het biotechnologische proces benaderd?

Als Eamonn Harnett dit werk “Altruism” noemt, is duidelijk dat hij verder zoekt dan voortplanting of groei alleen. Hij onderkent een min of meer sociale structuur die hij wil onderzoeken. Hij zoekt, kortom, naar overeenkomsten met onze eigen sociale leefgebieden en wijst op onze –van nature – oorsprong. Dit alles op een podium dat rekening houdt met de speciale kenmerken van beeldhouwkunst: massa en volume, beweging, licht, materiaal en techniek, en de algemene kenmerken van kunst: vorm, functie en inhoud. Ook al beschikt de toeschouwer niet over Harnetts grondige kennis van het zeeleven, nauwkeurige beschouwing openbaart de mogelijke betekenissen.