1 Zanele Muholi - Somnyama IV, Oslo

1. Zanele Muholi in My World

Zanele Muholi from the Somnyama Ngonyama series: Somnyama IV, Oslo
Gelatine zilverdruk 100 x 83 cm.

Angstaanjagend.  Alsof ze iets wil van mij. Ze blikt intens zoals tekenaars wanneer ze een zelfportret schilderen. De opstelling heeft ze net voltooid. In haar atelier sleepte ze met een trap, waarop een spiegel is gemonteerd. Zij zette hem achter het statief van de camera, zo dat ze zichzelf kan zien als ze de opname maakt. Ze plaatste vier lichtbronnen: een hoofdlicht van opzij rechtsvoor, een invullicht met reflectiescherm van links en een bovenlicht. Achter haar nog een lamp op het zwarte achtergrondscherm, waardoor ze loskomt van de achtergrond en de rand van de pruik een lichte halo laat zien.

Ze is alleen. Eindelijk heeft ze camera en spiegel op de juiste hoogte. Bestudeert de compositie en de lichtval nauwkeurig in de spiegel. Voor het zelfportret zet ze de pruik opzettelijk zó hoog bovenop haar eigen haardos, dat haar eigen haar en voorhoofd net genoeg zichtbaar blijven. Haar linkerarm houdt ze recht naar beneden, achter zich, zodat haar linkerborst pregnant in beeld komt, precies op de onderste rand. Ze kijkt geconcentreerd in de lens. Vaag ziet ze de lamellen daarin bewegen, als ze de afstandsbediening in haar linkerhand afdrukt. In haar blik is te lezen dat ze geen mededogen heeft met zichzelf. In het universum waar zij leeft is geen plaats voor zwakte.

Zanele Muholi benadrukt haar huidskleur door de analoge foto (het is een ‘gelatine zilverdruk’) in de donkere kamer sterk te manipuleren. Ze drukt hem af in diepzwarte tinten, en contrasteert die met de hoge lichten op haar voorhoofd, in het oogwit, op de lippen en op de borst. Ze schildert zichzelf in licht en donker.

2. De actualiteit van het portret

Zanele Maholi en Willliam Kentridge zijn allebei Zuid-Afrikaanse kunstenaars. Beiden bedienen ze zich van vormentaal uit de Europese kunstgeschiedenis. Beiden vestigen onze aandacht op onderwerpen die we willens en wetens uit ons bewustzijn hebben weggedrukt.

3. Drie eeuwen ontkenning

Er bestaat een schilderij van Lodewijk IV, de ‘zonnekoning’, met net zo’n pruik. Hij kijkt ook vanuit driekwartpose naar ons.
De hermelijnen uitdossing van Lodewijk is over-de-top. Op het schilderij is zijn pruik zwart. Hij stichtte verschillende koloniën, ook in Afrika. Zanele’s beeldrijm is effectief: net als Lodewijk blijft ze herkenbaar, maar door de focus op haar gezicht claimt ze meer aandacht dan hij.

4

De schoonheid van Zanele Maholi treft ons ongenadig hard.
Zelf zegt Zanele over deze serie: “That picture to maybe someone looks beautiful or ugly, but to me it means something, because it’s based on an experience that I have faced or went through”.^[1]

^[1] "I needed to remember me" – Zanele Muholi on their series Somnyama Ngonyama | Tate