Je zult een sculptuur van Emo Verkerk niet gauw aantreffen op Artzuid. Toch is hij in mijn opinie een echte beeldhouwer: iemand die zijn gedachten en gevoelens uitwerkt naar een echt ding, niet een tweedimensionale suggestie, maar naar een echte aanwezigheid, driedimensionaal, in de ruimte waarin wij leven. Bij Emo Verkerk is die ruimte vaak een interieur waarin wij ons verhouden als toeschouwer met een fragiel beeld, meestal een enigszins humoristisch doordenkertje. Waarbij het doordenken wordt opgeroepen door een vaag gevoel, dat het werkstuk eerst bij ons opwekt.
 |
||
|
Je ziet voor de witte muur nog net de contour van de witte schoorsteenombouw. In het onderste deel zit het gat waarop de kachelpijp kan worden aangesloten. Daarboven is de mantel met een schaap of zoiets erop. Boven de mantel hangt een schilderijtje. Het dier op de schoorsteenmantel is volgens Emo Verkerk hun hond. Vandaar natuurlijk de bal tussen zijn voorpoten. Van andere onderdelen is de herkomst moeilijk te achterhalen: het lijf lijkt uitgezaagd uit een plaat MDF, de poten geschilde takken, de ogen zwarte verf, de snuit een dop of deksel (met spijker in het midden) en de twee verschillende oren uit één achterlangs lopend keukengerei.
Maar het kan ook allemaal anders zijn, dat weet je bij Verkerk nooit. Links (voor ons) staat een theelichtje in een groen glaasje, rechts een theelichtje in een gelijksoortig rood glaasje. De hele vorm doet natuurlijk denken aan – en is vast en zeker ook een knipoog naar – een ouderwetse schoorsteenmantelpendule. Het oogt lief en vriendelijk en plezierig, alleen doen de theelichtjes een beetje aan een begraafplaats denken. “Want dingen maken, dat is natuurlijk vreselijk leuk, maar dat die dingen iets moeten gaan vertegenwoordigen, dat is natuurlijk problematisch.[…] dat haalt een hoop vrijheid weg,” zegt Emo Verkerk in Hollandse Meesters van 6 augustus 2021. En dat geldt niet alleen voor de maker, maar ook voor de toeschouwer. Vrijblijvendheid levert immers niets op. Het vouwblad van Beelden aan Zee drukt de toelichting af die Emo Verkerk (A’dam 1955) aan dit werk wijde. Daarin vestigt Emo de aandacht onder andere op de twee kaarslichtjes aan weerszijden op de hoek van de schoorsteenmantel. In een heel plechtig eeuwenoud klooster, zo’n 70 km noordoostelijk van Moskou, zag ik rond de eeuwwisseling een kopie van de Heilige Drie-eenheid van Andrej Roebljov (het origineel hing er ooit, vandaar), met aan weerszijden twee lantaarntjes. Het schijnsel van het een is rood van het andere groen dus lijken de twee lantaarntjes wel de boordlichten van de Heilige Drie-eenheid. ( NB: De Heilige Drie-eenheid is een Russisch icoon en geen boot!) Alleen vergat ik welk lichtje waar zit. […] Uiteindelijk besloot ik om mijn portret van onze hond, dat al tijden de schoorsteenmantel siert, eens met de sfeerverlichting van mijn vrouw te voorzien van twee boordlichten. Misschien ontdekte ik zo hoe om de lantaarntjes zaten bij de Heilige Drie-eenheid. (einde citaat) |
||
|
Emo vertelt verder hoe hij in Moskou een lezing hield in het Engels over het woord Motive (beweegreden): “enerzijds staat dat voor een creatie en anderzijds op de (uiteindelijke) werking van het gecreëerde voorwerp of schilderij”. En door de opstelling van de lichtjes wordt hem opeens duidelijk wat er gebeurt. Hij schrijft: Rood links en groen rechts creëert een feitelijk, documentair gebeuren terwijl groen links en rood rechts een bevrijdend, conceptueel, tijdloos veld schept. Stiller dan stil. Los, vrij en onvervaard zacht. (einde citaat).
|
||
Dit schilderijtje vormt de tussenstap van Roebljov naar de hond op de schoorsteenmantel en de plaats van de gekleurde lichtjes. Te zien zijn vier vlakken in verschillende tinten rood en een blauwe lijn. Het linker en he rechter gebogen vlak zou je kunnen zien als de stevens van twee boten die naar elkaar toe varen. Daartussen, de scheidslijn tussen donkerrood boven- en lichtrood ondervlak is de horizon. Je kunt je voorstellen dat de beide boten boordlichten hebben, een groen aan stuurboord, een rood aan bakboord (stuurboord is als je van het roer naar de steven kijkt, de rechterkant). De horizon is sinds de renaissance de kern voor het schilderen van het perspectief. Het ziet er allemaal schattig uit, maar denk niet dat Emo Verkerks gedachtegang oppervlakkig is of zelfs maar gemakkelijk te volgen. Hij heeft al terloops vermeld dat wat hem boeit ‘ruimte is in zowel mentale als formele zin. Oftewel wederzijdse ruimtewerking.” Het gevolg van de beschrijving van het schilderij boven de hond licht hij toe aan Roebljovs Heilige Drie-eenheid. Nadat hij eerst heeft uitgeweid over de renaissancistische perspectiefwetten komt hij tot de volgende conclusie: |
||
Omgekeerd perspectief: open, bevrijdend, conceptueel tijdloos. Gewoon perspectief: feitelijk, documentair, en tijd gerelateerd. […] Het zou me niet verbazen als ‘de boordlichten’ van de Heilige Drie-eenheid in het klooster dan ook zó zitten dat de gelovigen met het bidden bij de les blijft. Dus: rood links en groen rechts, waardoor die icoon een feitelijk en documentair karakter krijgt.”. (einde citaat) |
||
|
U leest het. Waar zo’n schijnbaar eenvoudige voorstelling als de schoorsteenmantel al niet aanleiding toe kan geven, wanneer je de kunstenaar naar de betekenis vraagt en hij bereid is die te geven. Heel vaak wordt mij gevraagd: Maar wat is nu de bedoeling van de kunstenaar? Mijn antwoord daarop is meestal: “De ontdekking die hij doet. Niet een of ander boodschap aan ons”. En Emo Verkerks schoorsteenmantel is daar een goed voorbeeld van. Ik heb niet het hele vouwblad geciteerd. Daarvoor is de tekst te doorwrocht. Ik raad u aan naar Beelden aan Zee te gaan en daar het werk van Emo te bekijken, en vooral de hele folder erbij te lezen. Als voorbereiding op uw bezoek is het niet onhandig om uit de serie ‘Hollandse Meesters’ op YouTube de aflevering met Emo Verkerk te bekijken. Het is een prachtige inkijk zowel op het maken van een voorwerp in het atelier als de filosofische onderbouwing ervan die hij tijdens het maken uitspreekt. Wederzijdse uitwerking, zou ik het willen noemen, zowel mentaal als formeel. |
||
|
Museum Beelden aan Zee (Scheveningen) nog t/m 9 juni 2025 Zie ook: https://hollandsemeesters.info/posts/show/8024 Alle foto's: Mandarte 2025 |
Abonneren
Rapporteer
Mijn reacties