Il Grande Miracolo, 1957, Marino Marini (1901-1980), koperlegering en natuurstenen sokkel 250 x 70 x 70 cm, Rotterdam Mijnsherenlaan | Pleinweg, Tarwewijk in Charlois
I. Inleiding
In Rotterdam staat een sculptuur van Marino Marini.
Het is aangekocht en geplaatst om slachtoffers van een vergeldingsmaatregel van de Duitsers uit de tweede wereldoorlog te gedenken. Het beeld is gemaakt in 1953 en aangekocht in 1957. Toen het gemaakt werd was het niet bedoeld als oorlogs- of gedachtenis-monument. Er was zelfs al een gieting van hetzelfde beeld aanwezig in het land van de voormalige vijand, in de stad Mannheim. Het is wonderlijk om te zien hoe een sculptuur, een levenloos ding, een neutraal voorwerp, een andere symbolische waarde kan krijgen dan die, welke de oorspronkelijk heeft bedoeld.
II. Dia’s Wat is er te zien?
1. Ontmoeting: Eerste indruk
Een paard. Daar lijkt het een beetje op. Hoewel ik een jongetje hoorde zeggen dat het duidelijk een koe is. Het dier zit op zijn gat. Zijn achterbenen steken als stompjes een beetje omhoog, zijn dunne, korte voorbenen hangen losjes voor zijn lijf omlaag. Je ontdekt een hoofdachtige vorm opzij en als je dan daarheen loopt zie je een hangend mensje achter op zijn rug. Deze steil achterover hangende ruiter houdt zich uit alle macht vast, beide benen tegen het dier geklemd. Er is geen twijfel: hij zal dadelijk van het dier vallen.
2. Locatie
Het beeld staat in een speciaal opgerichte betonnen hoek, ontworpen door architect Maarten Struijs, om het een beetje af te schermen van de stad. De tekst op het beton maakt duidelijk dat het om een herdenkingsmonument gaat. Er staat: ‘1940-1945 Voor de ongenoemden die vielen voor de vrijheid, onsterfelijk door het offer van hun leven’.
3. Afmeting
Het beeld is anderhalf keer zo hoog als wijzelf. Wij kijken er dus erg tegenop. Het mensje, dat in het beeld erg klein lijkt ten opzichte van het dier, is in het echt niet veel kleiner dan wij. Maar dat gaat helemaal verloren. Dit is meteen het meest bijzondere van de afmetingen van het beeld: het schept zijn eigen ruimte en binnen die ruimte gelden andere formaten dan in onze gewone wereld. Wij meten altijd alles om ons heen aan onszelf en daarom is het wezentje achterop, dat wij herkennen als een van ons, de maat der dingen. Die maat maakt het dier enorm groot.
4. Materiaal en Techniek
Het beeld in Rotterdam is een legering waar 94% koper in zit. Dat is best veel voor een bronzen beeld. Brons is een legering van koper en tin en meestal ligt het gehalte tin hoger dan 10%. In sommige literatuur wordt dit beeld dan ook van koper genoemd, maar het is toch echt van brons. De vorm was oorspronkelijk een gipsen beeld zoals te zien is op de foto rechts. Daarna zijn er verschillende bronzen gietingen van gemaakt. Voor Pistoia, de geboorteplaats van de kunstenaar, voor Mannheim en voor Rotterdam. Bij ons heet het beeld Il grande Miracolo, ‘het grote wonder’ in Mannheim en Pistoia gewoon ‘Miracolo’.
5. Detail
Het is moeilijk op foto’s iets over te brengen van wat je beleeft als je dit beeld bekijkt. De linker foto schetst de tegenstelling tussen de exploderende beeldtaal van de sculptuur tegenover de zittende en staande, onbewogen mensen in lange jassen. De rechterfoto brengt het dier terug in de natuur, blazend van angst en opwinding met zijn typerende paardenwangen. Vanuit deze hoek bekeken is overduidelijk hoe zwaar en machtig het lijf is, dat de voorbenen van de grond heeft getrokken in een machteloze verstarring van het totale lichaam.
III. Verwantschap: Ruiters
6. Ruiterstandbeelden Geschiedenis
In de geschiedenis heeft het paard altijd een dienende functie: hij draagt de koning, de keizer en de admiraal. Hij verheft hen tot grote hoogte boven de massa. En hij is het symbool van de staat, dat door zijn leider wordt geregeerd met vaste hand. Het paard wordt altijd nauwkeurig in grootte aan het formaat van de ruiter aangepast.
7. Ruiterstandbeeld Marini 1936
Met dit beeld begint een hele serie ruiterstandbeelden die Marini heeft gemaakt tot in de zeventiger jaren. Het bijzondere aan zijn ruiterstandbeelden is, dat al vanaf de eerste, de ruiter niet de leiding heeft, maar het paard. Ook al is, zoals hier, de ruiter erg groot voor het paard. Dit paard heeft besloten nog even af te wachten voor het in beweging komt. De ruiters zijn bij Marini altijd naakt. Ze hebben dus geen uniformen of mantels waaraan wij hun statuur kunnen kennen. En de paarden hebben geen zadels, stijgbeugels of bit. Paard en ruiter zijn letterlijk ‘terug naar de natuur’.
8. Quadriga Marini
Dit bronzen, ondiepe reliëf van een vierspan, laat zien dat Marini ook een geweldig tekenaar is. Hij beheerst het perspectief en het verkort perfect, zoals hij in deze tango van dansende paardjes laat zien. De twee linker zijn keurig in de maat, de derde is ondeugend en de vierde bewaart zijn kalmte. De lijn van hun hoofden, verlopend van opzij naar en face vertoont een lichte bocht naar beneden, die suggereert dat de ondeugende ook de kleinste en misschien wel de jongste is. De beentjes van alle vier zijn dun en elegant, de borstkas driehoekig en robuust, het hoofd lang en intelligent, hier en daar zelfs vossen-achtig. Natuurlijk ontkom je er niet aan om de dieren te lezen zoals je een fabel leest, je bewust van hun menselijke karakter. We zullen zien dat bij Marini nooit helemaal duidelijk is wie de emotie draagt, het dier of de berijder, maar dat het altijd gaat om een gevoel dat wordt opgeroepen en niet om een natuurlijke nabootsing.
9. Etrusken: Urnen
Men zegt dat Marini vooral sterk geïnspireerd werd door de Etrusken, het volk dat Italië bewoonde voorafgaand aan de Romeinen. Deze Etrusken waren artistiek hoogbegaafd en stonden in nauw contact met de antieke Grieken, van wie ze de beeldhouwkunst leerden en overnamen. Maar ze voegden er een subtiele verfijning aan toe, die zichtbaar is in wat er nog rest, voornamelijk uit archeologische vindplaatsen en hun grafcultuur. De linker foto toont hun oorspronkelijke trefzekere vormvastheid, de rechter de invloed die zij verwerkten van met name de Griekse bronzen en klassieke keramiek. Deze vier komen van de rand van een grote platte schotel, zoals die vaker versierd was met dierfiguren. We zagen prachtige voorbeelden in het Etruskisch Museum van Cortona.
10. Gevleugelde paarden Etrusken
Deze gevleugelde paarden, die tonen hoe fantastisch ver de Etruskische keramiek ontwikkeld was, wijzen erop dat zij de Griekse mythe kenden van Pegasus, het gevleugelde paard, waarmee het vuurspuwende monster Chimaera werd verslagen. (FOTO) De Chimaera van Arezzo laat zien hoe hoogstaand de brons kunst was van de Etrusken. Deze paarden zijn zo wonderschoon van proporties, zo sprekend van plastiek en zo edel van gestalte, dat je ze wel moet bewonderen, ook als je niets om paarden geeft.
11. Vierspan Venetië
Elke Italiaan kent natuurlijk ook het vierspan van Venetië, hoog boven de hoofingang van de San Marco. Misschien inspireerden zij Marini wel voor zijn Quadriga. Dit indrukwekkende viertal komt echter niet van de Etrusken, maar uit Constantinopel, het toenmalige Byzantium, dat nu Istanboel heet. Hoe ze in Venetië terecht kwamen is een verhaal apart. In tegenstelling tot de gevleugeld paarden hiervoor was dit duidelijk een vierspan en dus de motor van een strijdwagen, zoals we die al kennen van afbeeldingen van de vroege Griekse Panathenaeïsche spelen in Olympia, de voorloper van de huidige olympische spelen.
12. Il Cavaliere 1947 (Boymans en Tate)
Na de tweede wereldoorlog worden de beelden van Marini ongeruster. Op dit paard kijkt de ruiter speurend naar de hemel, terwijl zijn rijdier waakzaam is, gespannen en alert, met uitgestoken nek en gestrekte benen. Vergeleken met het eerste beeld uit 1936 is de rust en de sereniteit verdwenen. Opvallend blijft ook hier dat paard en berijder samen hetzelfde gevoel lijken te delen en hun houding daaraan aanpassen. Ze worden beiden minder nagebootst naar de werkelijkheid maar meer geboetseerd naar elkaar als mensbeeld en paard- beeld. Daardoor horen ze meer bij elkaar en gelijkwaardig.
13. Ontwikkeling 1950 en citaat
In een interview in 1950 zei Marini zelf het volgende over die toegenomen onrust:
“Als je al mijn ruiterstandbeelden van de afgelopen twaalf jaar op een rijtje zet, zul je zien dat de ruiter zijn paard steeds minder goed in bedwang kan houden, en dat het paard steeds wilder van angst wordt, maar eerder verstijft dan te steigeren of op hol te slaan. Dat komt doordat ik het gevoel heb dat we aan de vooravond staan van het einde van de wereld”
14. Il Grande Miracolo: Bijbelverhaal Saul: twijfels
Omdat de titel spreekt van een wonder en door het bekende verhaal in de bijbel van de bekering van Saul, waarin het paard zijn ruiter afwerpt, hevig geschrokken van de lichtflits uit de hemel, lijkt het beeld door het Bijbelverhaal geïnspireerd. Marini kende vanzelfsprekend het fresco van Michelangelo en het schilderij van Caravaggio. Ik voel wel wat voor die interpretatie rond Saul. Maar er zijn ook argumenten tegen. In de originele tekst van Handelingen 9, vers 3 en 4, staat niets over een paard. Er staat dat Saul op de grond viel, en dat gebeurt niet in Il Grande Miracolo, althans, het is nog niet zo ver. Bovendien is er geen enkele verwijzing door Marini zelf gegeven naar de bijbel: hij spreekt slechts over een algemeen voorgevoel van naderend onheil en het einde van de wereld. Het voorval van Saul wordt op Wikipedia bij de omschrijving van Il Grande Miracolo vrij vertaald. Er staat: Het beeld bestaat uit een steigerend paard, dat uit angst voor een dichtbij inslaande bom (sic), zijn berijder afwerpt. Na Michelangelo en Caravaggio is kennelijk iedereen het erover eens dat Saulus, de latere apostel Paulus, echt van het paard geworpen werd. Marini brandt er zijn vingers niet aan.
IV. Belang
15. Il Grande Miracolo
De ruiter is aan het paard verankerd. Beiden zijn nog verder van de werkelijkheid ontwikkeld tot een flamboyant teken van de verstijving die optreedt bij grote angst. De aanleiding voor die angst is niet zichtbaar. Dat maakt het geheel nog dreigender. Je krijgt het gevoel dat het paard iets waarneemt, buiten het blikveld van de ruiter, die verrast wordt door de onverhoedse steigering. De dreiging is ook niet zichtbaar voor ons. Maar we zijn gewaarschuwd door het paard.
V. Nawoord
Il Grande Miracolo is een beeld uit de tijd van de koude oorlog, de tijd waarin we leefden onder de dreiging van een atoomoorlog. Hiroshima lag nog vers in het geheugen en en de wereldleiders spraken nog altijd oorlogstaal. De kunstenaar verbeeldde zijn onheilsgevoel door de metafoor van geschrokken paard en onthutste ruiter. Het comité van aankoop zag zijn kans om het beeld te verbinden aan de verschrikkingen van de oorlog. Dat ligt niet ver van de oorspronkelijke bedoeling van de kunstenaar. En het verhaal van Saul? Ach, dat is vooral een kunsthistorisch beeld.
VI. Bronnen
1) Sculpture International Rotterdam
https://www.sculptureinternationalrotterdam.nl/collectie/il-grande-miracolo/
Het steigerende paard heeft zich zover opgericht dat het dier op zijn achterste lijkt te zitten. De hals is gestrekt en het hoofd steekt de lucht in. Alleen de voorbenen, die los voor het grote lichaam hangen, lijken het dier nog enigszins in balans te houden. In deze verstilde houding – alsof het dier even gewichtloos is voordat het achterover valt – lijkt het paard het onafwendbare te ondergaan. De ruiter is in verhouding tot het paard klein van stuk en valt bijna van het paard. Als een acrobaat klemt hij zich met zijn benen aan het dier vast. Aan paard en ruiter zijn diepe angst en wanhoop af te lezen.
Het Comité Oprichting Pleinweg-Gedenkteken stelde voor om deze vallende ruiter als monument te installeren op de plaats waar in de Tweede Wereldoorlog een twintigtal burgers door de bezetter werd gefusilleerd. Voor velen symboliseert dit beeld van Marini de verschrikkingen van de oorlog.
In 1955 was op een solotentoonstelling in museum Boijmans Van Beuningen een aantal beeldhouwwerken van de Italiaanse kunstenaar Marino Marini te zien. Eén van de geëxposeerde beelden, een bronzen ruiter te paard, werd aangekocht door het museum.
Il cavaliere (De ruiter) (foto)
Materiaal en techniek Brons
Afmetingen Lengte 155 cm
Breedte 67 cm
Hoogte 164 cm
Makers Kunstenaar: Marino Marini
Inventarisnummer BEK 1282 (MK)
Leeftijd maker Circa 46 jaar
Brons > Koper > Onedel metaal > Metaal > Anorganisch materiaal > Materiaal >
Een ander beeld dat op die expositie werd getoond, eveneens een ruiter te paard, viel in de smaak bij de leden van het Comité Oprichting Pleinweg-Gedenkteken. De sculptuur Il Grande Miracolo appelleerde aan hun herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog. Ze wilden het een plek geven in Rotterdam-Zuid bij de plaats waar in maart 1945 twintig Rotterdamse burgers werden gefusilleerd. Dat er al een exemplaar van het beeld in de Duitse stad Mannheim stond, vond men geen bezwaar en de kunstenaar gaf de garantie dat het beeld voor Rotterdam het laatste zou zijn dat gegoten werd.
Essay Il Grande MiracoloIneke Voorsteegh
Om het beeld niet helemaal te laten wegzinken in de drukke verkeersomgeving ontwierp architect Maarten Struys voor deze nieuwe plek een anderhalve meter hoge sokkel en twee rechthoekige wanden waarin vijf doorgangen zijn uitgespaard. Nu steekt het donkere brons van het beeld als een kalligrafisch teken af tegen het wit van de betonnen zetstukken.
In kunsthistorisch opzicht slaat Il Grande Miracolo een brug tussen het oorlogsmonument en het ongebonden, vrije beeld. Het werd als autonoom kunstwerk gemaakt en kreeg pas later de functie van herdenkingsmonument.
In het oeuvre van Marini is Il Grande Miracolo een van de laatste uit de reeks ruiterbeelden waaraan hij in 1936 begon. Naast het vrouwelijk naakt en het portret, is het ruiterbeeld een van zijn hoofdthema’s. Marini combineert deze klassieke onderwerpen uit de traditie van de westerse beeldhouwkunst met de vormentaal van de Etruskische grafsculptuur, die voor hem een belangrijke bron van inspiratie is geweest. Naarmate de internationale spanningen en de oorlogsdreiging eind jaren dertig toenamen, groeide ook de onrust in het werk van Marini.
2) Wikipedia:
Het beeld bestaat uit een steigerend paard, dat uit angst voor een dichtbij inslaande bom (sic), zijn berijder afwerpt. Het symboliseert de weerloosheid van mensen in oorlogssituaties.
3) Marini 1950
“Als je al mijn ruiterstandbeelden van de afgelopen twaalf jaar op een rijtje zet, zul je zien dat de ruiter zijn paard steeds minder goed in bedwang kan houden, en dat het paard steeds wilder van angst wordt, maar eerder verstijft dan te steigeren of op hol te slaan. Dat komt doordat ik het gevoel heb dat we aan de vooravond staan van het einde van de wereld”
4) Restauartie Pistoia
https://studioesseci.net/eventi/parte-il-restauro-del-miracolo-di-marino-marini/
Het bronzen werk, dat sinds 1979 in het atrium van het stadhuis wordt bewaard, heeft een conservatieve restauratie nodig, aangezien het al meer dan dertig jaar aan weersinvloeden is blootgesteld.
De interventie, goedgekeurd door de bevoegde toezichthouder van Archeologie, Schone Kunsten en Landschap en uitgevoerd door Salvadori Arte van Pistoia, omvat de consolidatie van de bronzen basis van het beeldhouwwerk (met vervanging en behandeling van de interne componenten, aangetast door roest) en de reiniging van de externe delen in brons met niet-invasieve methoden, met behoud van de originele patina.
5) BKOR
https://www.bkor.nl/beelden/il-grande-miracolo/
Uw bericht