Henry Moore - Draped Reclining Figure 1952-53

Direct naar uw reactie

Wilt u mij steunen? Klik dan hier.

I. Vooraf

Welkom bij Mandarte: meer zien in moderne kunst.
Wat heeft de beeldhouwer Henry Moore ons vandaag de dag nog te zeggen?
In 2013 stelde het Rijksmuseum in Amsterdam een aantal sculpturen van Henry Moore op in de tuinen van het museum. Je hebt niet vaak de kans om die bij elkaar te zien, dus was dit een welkome gelegenheid om te onderzoeken wat nu eigenlijk Henry Moore’s lievelingsthema was. Er waren zes grote beelden te zien, waarvan maar liefst de helft terug te voeren op het thema ‘Reclining Figure’. De beelden laten zien wat ‘Reclining’ betekent: achteroverliggen of rusten. Laten we gaan kijken.

II. Ontmoeting

1. Ontmoeting
Draped Reclining Figure betekent zoiets als een rustende figuur met draperieën. Het rusten is ook een achterover liggen. De figuur is een vrouw met blote voeten. Ze rust niet alleen, maar komt ook overeind. Ze ligt nog wel half, maar ze is betrokken op iets buiten haar zelf, waarvoor zij zich gedeeltelijk opricht. Dat is te zien aan haar houding. Ondanks haar rusten is ze waakzaam.

III. Vorm

2. Situering
De foto die ik maakte was in de tuin van het Rijksmuseum. Als je die vergelijkt met de andere twee foto’s, de ene binnen het museum Ludwig, de andere die gemaakt is in Perry Green, zie je dat het beeld vraagt om een enorme ruimte en het erg goed doet in een landelijke omgeving. Hoe meer ruimte, des te beter komt het over. In de tijd waarin het beeld gemaakt werd kwamen openbare beeldentuinen in zwang. De eerste ontstond in Engeland, en de tweede in Nederland. De foto in Perry Green is ook gemaakt van een lager standpunt, en daardoor wordt het 0een beeld boven op de horizon. Je kunt het je niet meer indenken in een ruimte binnen.

3. Afmeting
Het beeld is meer dan levensgroot. Het meet 1,60 m maar als je haar uit zou strekken en overeind zou zetten, zou ze ruim boven de 2 m uitkomen. Daarbij heeft ze enorme volumes die nauwelijks met die van ons eigen lichaam overeenkomen. Kijk maar eens naar die zuilen van benen en armen, de enorme schouderpartij en de grote handen en voeten. De verhoudingen zijn niet zoals we gewend zijn, het hoofd is erg klein, de billen erg breed en zwaar. Ze is geen nabootsing van gewoon mens, maar ook weer niet helemaal onmenselijk. Door de afmetingen van het beeld houdt ze je aandacht gevangen.

4. Materiaal
Het beeld is gemaakt van brons. Dat betekent altijd dat er een ontwerp, een maquette of een gipsen proef aan vooraf zijn gegaan. Daardoor verliest het aan spontaniteit maar krijgt het er monumentaliteit voor terug. Je voelt ook wanneer je wat langer kijkt dat het beeld is opgebouwd, en niet zoals een stenen of houten beeld ergens is uitgekapt. Deze vormen ontwikkelen zichzelf nadrukkelijk in de ruimte: ze zijn van zichzelf overtuigd. Het gezicht is ook niet een echt gezicht. Het is een masker dat een gezicht symboliseert, maar elke empathie verhindert.

5. Techniek
Er is een tekening uit 1935 waarop te zien is hoe Henry Moore toen al met deze figuur bezig was. In 1952 ontstonden er 11 bronzen beeldjes, naar een klein gipsen model.
Het grote gipsen model, waarvan uiteindelijk vier bronzen gietsels zijn gemaakt, wordt bewaard in de grote Henry Moore collectie in Ontario. Het beeld is gemaakt voor het Time-Life gebouw in Londen. Een van de overige drie bronzen is in Perry Green, een andere in Museum Ludwig in Keulen, en eentje in het Hirshhorn in Washington.
De verschillen tussen het kleine en het grote definitieve model maken duidelijk hoe de uiteindelijke vorm van het beeld gestileerd is ten opzichte van de eerste, spontane schets. De hoofdvorm is weliswaar behouden, maar de houding van de rug en schouderpartij is meer verankerd aan de bodem. Ook de draperie is veel meer uitgewerkt. Dat komt overeen met een citaat van Henry Moore, waarin hij uitlegt hoe logisch dat is. Het beeld is gemaakt voor een smal buitenterras van het gebouw, waar het bekeken kon worden vanuit de receptie. Daarom maakte Moore het groter dan levensgroot, zodat het van een afstand goed te zien was. Vandaar waarschijnlijk het effect dat het buiten, in een landelijke omgeving of in een groot park , zo goed tot zijn recht komt.

6. Detail
Als er iets belangrijk is aan een sculptuur is het wel het oppervlak, door liefhebbers vaak de huid genoemd. Hier is iets vreemds aan de hand. De huid van de vrouw wordt zonder overgang de jurk die ze aanheeft. Het beeld krijgt zelf plooien die misschien iets zeggen over de vrouw, misschien ook iets over haar situatie en tegelijk iets over het beeld. Henry Moore zei zelf het volgende over wat hij noemde ‘draperieën’:

7. (citaat): Tekeningen uit 1928, 1930, 1931, 1944/41 en 1942.
Draperie speelde een zeer belangrijke rol in de schuilkeldertekeningen die ik in 1940 en 1941 maakte en wat ik toen begon te leren over zijn functie als vorm, gaf me de intentie om draperie op een meer realistische manier in beeldhouwkunst te gebruiken dan ik had ooit had geprobeerd in mijn stenen of houten sculptuur. En mijn eerste bezoek aan Griekenland in 1951 hielp misschien om deze intentie te versterken ... Draperie kan de spanning in de figuur benadrukken, want waar de vorm naar buiten duwt, zoals de schouders, de dijen, de borsten etc., kan zij strak worden getrokken over de vorm (bijna als een verband), en in tegenstelling tot de verfrommelde slapheid van de draperie die tussen de hoogste punten ligt, wordt de druk van binnenuit geïntensiveerd.
Draperie kan ook, door zijn richting over de vorm, de sectie duidelijker maken, dat wil zeggen, vorm tonen. Het moet niet alleen een decoratieve toevoeging te zijn, maar kan ook dienen om het sculpturale idee van de figuur te benadrukken.
Ik dacht er ook aan om het contrast van de grootte van plooien, hier klein, fijn en delicaat, op andere plaatsen groot en zwaar, te verbinden met de vorm van bergen, die de gerimpelde huid van de aarde zijn.
Einde citaat

IV. Verwantschap

8. Klassieken en Draperieën
Echte draperieën, die ik wel eens ‘wetlook’ noemde, waren voor Moore niet alleen 0te zien in Athene, maar ook op de Elgin Marbles in Londen. Deze foto van het oost-fronton spreekt boekdelen. In Rome treffen we de draperieën vijfhonderd jaar later nog steeds aan, op de Ara Pacis. Maar in de Renaissance kantelt het beeld en worden de figuren naakt, ongeveer tot aan Canova in de 19e eeuw. Deze Venus schaamt zich misschien voor haar naaktheid en houdt angstvallig een draperie voor haar lichaam, een draperie die natuurlijk haar aantrekkelijkheid vergroot.

9. Chacmool
Een andere bron voor zijn beeldhouwkunst vormde naar eigen zeggen van Henry Moore dit stenen beeld uit Mexico, dat hij zag in een tentoonstelling in Parijs. Een figuur zonder poespas, een bonk graniet uit één stuk, waarbij de kwaliteit ligt in de structuur van de volumes en de werking van het geheel in de ruimte. De figuur ligt achterover maar toch enigszins opgericht en met het hoofd naar ons toegewend. Het heeft een schaal vast op zijn buik, misschien om een offer mee te brengen. De foto uit 1929 onder Moore’s beeld toont dat hij trots was over deze schepping, die naar aanleiding van dat voorbeeld ontstond.

10. Draped Reclining 1952-53
We kunnen nu dus veilig aannemen dat onze liggende met draperieën00 voortkomt uit het ineensmelten van drie bronnen: de Mexicaanse traditie, de schuilkelder tekeningen en de interpretatie als sculptuur van Henry Moore zelf. Dit is de kern van de zaak: de beeldhouwer zoekt zijn unieke eigen vorm, en laat zich daarvoor inspireren door de geschiedenis.

11. Travertin 1978:
In deze prachtige, uit witte travertin uitgehouwen, liggende figuur met draperieën zien we hoe dat leidt tot een verregaande vermindering van details en karakteristiek vereenvoudiging tot de hoofdvorm. Het lijkt alsof het beeld oprijst uit het badwater. De beeldspraak leen ik van Michelangelo, die ooit zijn techniek uitlegde als het zakken van het waterniveau rond het beeld, waardoor het in opeenvolgende niveaus zichtbaar wordt. Het is bekend dat Henry Moore een groot bewonderaar was van de renaissance beeldhouwer.

12. 1975 eerste 3delige en 1981 laatste ‘draped’
Romantische emoties en gevoelige beleving zijn niet de karaktereigenschappen van Moore ‘s beelden. Zijn sculpturen worden vormtechnisch steeds formeler. Sculptuur is voor hem vorm en ruimte, geen nabootsing of emotie. De liggende vrouw is zijn leven lang de belangrijkste inspiratiebron voor hem, maar op een niet persoonlijke, documentaire manier. Het lichaam wordt opengebroken in sculpturale stukken, die elk hun eigen verhouding hebben tot de omgevende ruimte, zonder de verbinding met elkaar te verliezen. Zo ontstaan de liggende figuren uit twee en drie delen.

13. Tekeningen
De volgende inspiratiebron die zijn sculptuur in zich opneemt is het ontzag voor de natuur, niet de bloemetjes en de bijtjes, maar ontzagwekkende rotsformaties. Moore zelf vertelde hoe hij onder de indruk was van Seurats schilderij van de rotskust in Bretagne. In de tekening van 1942 liggen de figuren nog te rusten voor de rotsen, in de tekening van 1959 zijn ze zelf rotspartijen geworden. Opvallend is dat die rotsformaties zich bevinden op de vlakke grond, en zich niet voordoen als onderdelen van een gebergte.0

14. 1e ‘two piece’ reclining
Bij het eerste beeld uit twee delen zijn de draperieën vervangen door de ruige bodem van de rots. Er is niets menselijks meer aan de huid. In het losse bovenlichaam is nog een hoofd en arm te ontdekken, maar het totaal gaat op in een landschappelijke visie, alsof er twee losse rotsblokken liggen op de horizon. In Kröller-Müller lag het beeld vroeger op een grasveld voor het Rietveldpaviljoen, ongeveer zoals in Texas op de grote foto, tegenwoordig ligt het half verscholen tussen de bomen op een heuveltje.

15. 2e two piece en three-piece00
In de jaren na 1960 gaat de liggende steeds verder op weg naar totale abstractie. Met abstractie bedoel ik het steeds meer weglaten van individuele kenmerken tot een algemene samenvatting van de vorm overblijft. De liggende is niet meer mevrouw Smith uit de Londense metro, versmolten met een Mexiaanse god, ze is ook niet meer gekleed of naakt, maar bestaat alleen nog uit een beeldhouwkundig spel van ruimtelijke vormen, die alleen samen nog slechts in de verte verwijzen naar hun menselijke oorsprong.

16. Large reclining figure
Twee jaar voor zijn dood maakt Moore een ‘Grote Liggende’. De oorspronkelijke vorm is nagenoeg opgelost in de ruimte. De totale ruimte van het beeld bestaat uit meer leegtes dan uit volumes en krijgt een vereenzaamd, enigszins wanhopig karakter, alsof het een laatste oprichten betreft. Maar je kunt het ook lezen als een hoopvol oprijzen uit de eigen massa, als een wedergeboorte die plaatsvindt en een nieuw leven doet ontstaan. Meervoudige interpretatie is mogelijk geworden dankzij het loslaten van de oorspronkelijke, sterk verwijzende vorm. Het liggen of rusten is vooral een oprichten geworden, de kern van het beeld is verschoven naar een beweging. Abstractie blijkt niet alleen een samenvatting, maar biedt ook nieuwe mogelijkheden.

V. Nawoord

Henry Moore maakte zich los uit de traditie door zich juist door de traditie te laten inspireren. Zijn oeuvre komt voort uit evolutie, en niet uit het forceren van een breuk. Het is veelzeggend dat hij zijn inspiratie vooral vond in de rustende vrouw, in een tijd dat de rol van de vrouw steeds belangrijker werd en erkenning vond. De levenslange gang van nabootsing naar abstractie, was voor hem de noodzakelijke weg naar de vrijheid. Zijn vrouwen zijn geen op de mannelijke lust gerichte verleidelijke naakte Venus. Zijn vrouwen rusten een moment uit, in volle waakzaamheid, van een zwaar en werkelijk leven. De nadruk op formele vormen die enkelvoudige interpretatie verhindert en het mogelijk maakt meerdere betekenissen te lezen in een sculptuur, in de vorm van een vrouw, is de belangrijkste betekenis van zijn oeuvre.

VI. Bronnen

1) Video op vimeo van dr. Hannah Higham
https://www.henry-moore.org/whats-on/2020/05/27/sculpture-in-focus-draped-reclining-figure.
− Deze Draped Recling Figure is uit een stuk van 1952-53
− Het thema van de achteroverliggende figuur bestaat al sinds de oudheid
− Moore hoefde dus niets uit te leggen
− Het gaf hem daarom extra vrijheid om met de vorm te experimenteren (?)
− Hij zocht naar een ‘primitieve’ kunst
− In 1929 vond hij de Pre Colombiaanse Chacmool… in een boekwinkeltje in de buurt, liggend op de rug i.p.v. op de zij.
− Zie Reclining Figure 1929 LH 59
− Combineerde later die Chacmool met zijn eigen werk uit de metro-schuilplaatsen in de wereldoorlog
− Ging toen op onderzoek naar een manier om draperie te gebruiken: daardoor wordt de druk van het binnenste sterker zichtbaar en accentueert de vorm.
2) Over de Elmwood reclining (Iepenhout)
http://catalogue.henry-moore.org/objects/14516
De eerste van zes grote elmwood sculptures: reclining figure uit 1936
https://www.henry-moore.org/henry-moore-archive/adhoc/henry-moore-and-elmwood
3) LH263 Reclining Figure 1946
4) Maak onderscheid met ‘Recumbent Figure’ uit 1951
Recumbent =“achteroverleunend” Reclining = “Liggend, Rustend”
Zie ook het afschuwelijke reclining figure festival uit 1951
5) 1970 Bruce Nauman’s Henry Moore Bound to Fail, responds to contemporary artists’ criticism of Moore.
6) 1972 Tentoonstelling die ik heb gezien in Florence! Boven op de heuvel.
7) Metropolitan : Henry Moore 60 Years of His Art
8) Tate Londen: Moore citaat:
Draperie speelde een zeer belangrijke rol in de schuilkeldertekeningen die ik in 1940 en 1941 maakte en wat ik toen begon te leren over zijn functie als vorm, gaf me de intentie om draperie op een meer realistische manier in beeldhouwkunst te gebruiken dan ik had ooit had geprobeerd in mijn stenen of houten sculptuur. En mijn eerste bezoek aan Griekenland in 1951 hielp misschien om deze intentie te versterken ... Draperie kan de spanning in de figuur benadrukken, want waar de vorm naar buiten duwt, zoals de schouders, de dijen, de borsten etc., kan zij strak worden getrokken over de vorm (bijna als een verband), en in tegenstelling tot de verfrommelde slapheid van de draperie die tussen de opvallende punten ligt, wordt de druk van binnenuit geïntensiveerd.
Draperie kan ook, door zijn richting over de vorm, de sectie duidelijker maken, dat wil zeggen, vorm tonen. Het moet niet alleen een decoratieve toevoeging te zijn, maar kan ook dienen om het sculpturale idee van de figuur te benadrukken.
Ik dacht er ook aan om het contrast van de grootte van plooien, hier klein, fijn en delicaat, op andere plaatsen groot en zwaar, te verbinden met de vorm van bergen, die de gerimpelde huid van de aarde zijn.
Einde citaat
(Henry Moore quoted in Sculpture in the Open Air, exhibition catalogue, Holland Park, London 1954, reprinted in Wilkinson 2002, p.280.)
Techniek: Nadat hij had besloten om door te gaan met de sculptuur, zou Moore vervolgens een gipsmodel op ware grootte hebben gemaakt. Met behulp van het werkende model als leidraad werd een anker geconstrueerd, waarschijnlijk gemaakt van hout en gaas, waarover Moore en zijn assistenten lagen met gips gedrenkte gaas zouden hebben gedrapeerd. Scrim is een verbandachtige stof met een losse weving waardoor gips gemakkelijk in de lagen kan trekken. Nadat het gips en het gaas waren uitgehard tot een schaal, konden lagen dikker gips worden aangebracht met troffels en spatels totdat het beeld massa en vorm begon te krijgen. Dit werk zou zijn uitgevoerd in de Witte Studio op Hoglands, of bij mooi weer buiten op het terras. Moore zou het grootste deel van dit werk hebben toegewezen aan zijn studio-assistenten, waaronder tussen 1957 en 1958 Geoffrey Harris, Anthony Hatwell, Daryll Hill, Maurice Lowe en Stephen Rich waren.
9) Dulwich picture gallery
An example of Moore’s lifelong fascination with the reclining figure which began in the 1920s when he first encountered the Mesoamerican Chacmool figure.
“The Reclining Figure emerged as Henry Moore’s ‘signature theme’ not quite from the very beginning but a little later, after his student years, from 1925. The key influence in this development may have been a visit to Paris in that year, where at the Trocadero Museum Moore saw a plaster cast of the Toltec-Mayan sculpture from Chichen Itzá known as ‘Chacmool’...”
“... The Chacmool became probably the most influential single sculpture in Henry Moore’s life; he hugely admired its mixture of solidity and vivacity, its relationship to the earth and its column-like legs...” (from ‘Henry Moore at Dulwich Picture Gallery’, 2004)
10) Draped Seated Tate
https://www.tate.org.uk/art/research-publications/henry-moore/henry-moore-om-ch-draped-seated-woman-r1172099