Hokusai - Onder de golf van Kanagawa

Direct naar het reactieformulier

Direct naar uw waardering

I. Ontmoeting

1. De grote Golf 1831

De prent die we vandaag bekijken, ook wel bekend als ‘de grote golf’, is een wereldwijd icoon geworden dat iedereen kent. Het kunstwerk is vele malen gekopieerd. Het is wonderlijk dat hij zo populair werd op het moment dat wij, in het westen, zo ongeveer onze zoektocht naar het perspectief hadden voltooid. Juist op het moment dat wij begonnen met onze fotografie, werd deze prent, met al zijn verborgen perspectief en oppervlakkige platheid, mateloos populair.
Hokusai zelf heeft meerdere afdrukken gemaakt en na zijn dood ging het kopiëren door. Nu zijn er exemplaren te vinden in de collecties van het Metropolitan Museum of Art in New York, het British Museum in Londen, het huis van Claude Monet in Giverny, het Rijksmuseum in Amsterdam en het Centre Céramique in Maastricht.
De prent is een kleine slag groter dan een A4tje en werd gedrukt uit 9 verschillende houtblokken.

2. Katsushika Hokusai

Hokusai was een Japanse prentkunstenaar, schilder en tekenaar. Hij hield zich vooral bezig met het maken van houtsnedeprenten, beter bekend als ukiyo-e. Hokusai heeft binnen alle genres van ukiyo-e gewerkt, maar het beroemdst werd hij door zijn landschapsafbeeldingen. Zijn leven vat de overgang samen van de elegantie in de prentkunst van de 18e eeuw tot zijn hoogtepunt ervan in de 19e eeuw. Tot zijn bekendste werken behoren Onder de golf bij Kanagawa, de Zesendertig gezichten op de berg Fuji en zijn Manga. In zijn 75e levensjaar schreef hij in een korte notitie dat alles wat hij voor zijn 70e gemaakt had, niet de moeite waard was om te tonen. Hij doelde daarmee op het belang van een leven lang werken, dat noodzakelijk is om iets van waarde tot stand te brengen.

II. Wat is er te zien: Het Beeld

3. De grote Golf

Onder de golf golf van Kanagawa is een houtsnede, het eerste stuk van de Zesendertig gezichten op de berg Fuji. Hij publiceerde het in 1832. Voordat de prent populair werd in het westen, werd hij in Japan waarschijnlijk gelezen zoals zij hun schrift lezen, van boven naar beneden en van rechts naar links. Je tuimelt, om het zo te zeggen, van rechtsboven naar beneden, de prent binnen.

4. Grote golf detail 1

Je ziet een kano-achtig vaartuig van een enorme golf naar beneden glijden. Zijn punt steekt net voorbij een met sneeuw bedekte vulkaan. De golven en de vissers zijn met lijnen aangeduid en blauw met wit, net als de berg. Die steekt zijn witte top omhoog in een donkere lucht.

5. Detail van de grote golf

De diepe golven van de zee weerspiegelen de hellingen van de berg. De vorm van de boot voegt zich naar de holle golf. De boot scheert met grote vaart naar beneden, zo snel dat de kleuren van de golf zich voegen in dezelfde richting als de hoofden van de bemanning . Dan pas worden we de tweede boot gewaar, die veel dichter bij ons ligt. Hij is ook groter maar verdwijnt gedeeltelijk achter een golf.

6. Detail van de grote golf

Op het linker detail is de boeg van het voorste schip nog zichtbaar, met twee vissers die wegduiken benedendeks. De golven zijn diepblauw met een lichtblauw en wit bij de toppen, waaruit talloze witte druppels omlaag spatten.
De grootste golf in het rechter detail dreigt de roeiers te vermorzelen. In deze golf mag je gerust een monster met klauwen zien, vooral als je weet dat Hokusai een beroemd en begenadigd Manga-tekenaar was.

7. De grote golf Sieboldhuis

De prent verbeeldt de kracht van de natuur maar ook de kracht van de roeiers. De berg Fuji, in de verte, als het ware uitgespaard tussen de golven, vind een beeldrijm in de golf op de voorgrond. Deze afbeelding van het Japanmuseum Sieboldhuis in Leiden toont meer contrast in de kleuren van de golven en de schepen en een dieper, onheilspellender zwart rond de berg Fuji. De kleuren en contrasten en hardere lijnen helpen kenners bij de datering van de druk, die in de loop van de tijd vele kleine wijzigingen heeft ondergaan. Voor de lucht rond de berg is zelfs al in Hokusai ’s eigen tijd een nieuw houtblok gesneden.

III. Berg Fuji

8. Koshu Kajikasawa Visser en jongen Gezicht op de berg Fuji

Hokusai maakte een schitterende serie van 36 prenten die allemaal een gezicht op de berg Fuji laten zien. Dat toont het belang en de populariteit van de berg voor de Japanners, voor wie de Fuji een heilige berg is.
Hier zien we een visser op een rots, boven een woelige zee. Er zit een kind naast hem met een rieten mand voor de vangst. De berg Fuji rijst op de achtergrond op, uit de mistbank. Het blauw met zwart van de bergtop herhaalt het blauw en zwart van de golven. Dat maakt de prent tot een geheel. De driehoek compositie van het opgaande klif, de visser en zijn lijnen die strak gespannen staan in zee, herhalen de contour van de berg.

9. Detail

Binnen de prent worden de mensen samen met de punt van het klif in bruine tinten naar de voorgrond getild. Ook al vormen ze slechts een klein gedeelte van de prent, door de kleur en het uitsteken boven de horizon, en vooral door de uiterst precieze detaillering, worden zij het belangrijkste element, in hun afhankelijkheid van de overweldigende natuur.
Eerdere versies van de prent werden alleen in blauwen afgedrukt, van één blok. Latere versies werden van meerder blokken gedrukt, met name een zwarte voor de lijnen en een derde voor de kleding en de begroeiing op de rots.

10. Winterlandschap

Een winterlandschap, waarin bezoekers van een theehuis uitkijken naar de berg Fuji. Er was een beroemd theehuis aan de weg van Edo, het huidige Tokyo, naar Kyoto, met uitzicht op de berg Fuji. Hokusai gebruikt het meerdere malen, soms als perspectivisch interieur met een uitzicht of zoals hier als een exterieur waar wij, vanuit ons eigen standpunt ergens buiten, zowel de bewonderaars als de berg kunnen zien. Wij zijn dus niet de enige die de berg bewonderen. Fuji, de hoogste berg van Japan, brengt ons samen.

11. Fuji en kersenbloesem

Dit is een voorloper van de serie 36 gezichten op de berg Fuji. De berg staat centraal in beeld. Het is laat in de lente, want de kersenbloesem valt in de derde maand van de oorspronkelijke maankalender. Zowel de berg als de bloesem zijn gereduceerd tot hun contouren terwijl de bloesem de stammen en takken bedekt. Dit is een erg brede horizontale prent die van rechts naar links werd opengevouwen. De eerste verassing was de tekst die op de omslag stond en leidde naar het eerste opengevouwen deel, de kersenboom rechts. Daarna werd het geheel geopend en kwam de berg tevoorschijn, met het vervolg van de bloesem.

IV. Verwanten: Prentkunst

12. Houtsnijder en drukker

Linksachter werkt een houtsnijder aan een blok; rechtsvoor drukt een vrouw een blok af. Links van haar een bakje met rode en groene kleurstof en een kwast; rechts een stapel prenten gedrukt in rood en groen.

Na een overvloed aan buitenlandse invloeden sloot Japan zich in de Edoperiode af van de buitenwereld, omdat invloed van buitenaf als schadelijk voor het land en de cultuur werd beschouwd. In deze tijd, (de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw), werd de houtsnijkunst populair. Kleurrijke afbeeldingen van vrouwen, worstelaars, planten, dieren en erotica werden veelvuldig verhandeld. Deze afbeeldingen worden ukiyo-e (spreek uit oekijowè): ‘afbeeldingen van de vergankelijke wereld’ genoemd.
Een surimono is een luxe uitgevoerde prent waarop beeld met één of meerdere gedichten gecombineerd is. Bij het drukken van een surimono werd vaak gebruikgemaakt van dikker papier, blinddruk en metaal pigmenten, zoals koper- en zilverpoeder. De prenten werden vaak in opdracht van dichters gemaakt en als exclusief geschenk aan vrienden en relaties gegeven.

13. Landschap met rijstvelden

Een landschap met rijstvelden en een rivier met bloeiende irissen. Op de voorgrond trapt een man een waterrad aan, ter irrigatie. Langs de waterkant drie vrouwen, waarvan één met een schaal rijstplantjes. Op de brug loopt een man met een juk met nog meer rijstplanten. Deze prent toont Hokusai ’s belangstelling voor het gewone dagelijks leven.

14. Verhalen: De parels van Japan

Het gedicht op deze Surimono luidt:
“Over de wijde, wijde zee, onderweg naar de vele verre eilanden, roeide ik voort.
Dit, om heel de wereld te verkondigen ‘O, die boten van het vissersvolk’ ”
De parels van Japan behoren tot de mooiste en bekendste ter wereld. In Japan bestaat er een tweeduizend jaar oude traditie van parelduiksters. Deze vrouwen worden ook wel ama, ofwel zee-vrouwen genoemd. Ze duiken niet alleen naar parels maar ook naar zee-oren en ander zee-fruit. Ze zijn vereeuwigd en geïdealiseerd in vele Japanse gedichten en verhalen.

15. Shunga: Liefdespaar bespied

Een vrouw bespiedt een liefdespaar door de kier van een scherm. Het liefdespaar is geheel te zien, links op de voorstelling. Rechts is de bespiedster zelf afgebeeld en ziet ook de beschouwer het copulerende paar, door dezelfde kier. Rechtsachter een tweede vrouw die de bespieder bespiedt.
Shunga
Shunga betekent lente-afbeeldingen. Lente is in het Japans een ander woord voor geslachtsgemeenschap. Shunga-kunstwerken zijn erotische afbeeldingen in de vorm van schilderijen, boeken en houtsnijkunst, alleen voor de rijken. Door de introductie van de prentkunst, werden de erotische afbeeldingen voor alle lagen van de bevolking beschikbaar.

16. Taka to Ama

Een vrouw, hoogstwaarschijnlijk een parelduikster, wordt bevredigd door twee inktvissen, een volwassene en een jong, op een rotsachtige kust. Op het blad rond de afbeelding staat een tekst geschreven, die volgens twee docenten van de Kahn-academie bevestigt hoe zij hiervan geniet. Dat bewijst volgens hen dat het een vrouwvriendelijke afbeelding is, alsof tekst en afbeelding niet door een man gemaakt zouden kunnen zijn.
Hoewel deze prent wordt toegeschreven aan Hokusai, is het nog maar de vraag of dat zo is. Op grond van de tekenstijl is het inderdaad aannemelijk dat Hokusai deze prenten getekend heeft. Maar Matthi Forrer schrijft in zijn catalogus dat de enige bron een anonieme uitgave is van het album Kinoe no Komatsu, ondertekend door Shinuan Ganko. De afbeelding die ik gebruik is ontleend aan de Gerhard Pulverer Collectie van het Smithonian.

17. Twee vrouwen

Twee vrouwen; de één snijdt stukjes rijstcake, de ander leest een boek bij het licht van een lantaarn. Op de achtergrond twee decoraties voor nieuwjaar, van varenblad, rijstcake en pijnboomtakken. De schelp waarnaar de titel verwijst, is afgebeeld in de waaiervormige cartouche.

V. Japonisme

18. Japonisme

Dit is de omslag van de prentenserie Japonisme uit 1885 van Félix Hilaire Buhot (1847 – 1898.) Hij was een beroemd graficus uit Frankrijk die zich vooral bezighield met etsen en hij bracht deze serie uit op verzoek van de verzamelaar Philippe Burty (1830-1890), met etsen van diens uitgebreide collectie Japanse kunst.
De set werd gepubliceerd in 1883 als Japonisme – tien Japanse etsen.

19. Jules Chadel

Het Van Gogh museum heeft een aantal proefdrukken in zijn bezit van Jules Chadel zoals deze 7 die samen de prent links mogelijk maken. Er zijn dus 7 blokken nodig voor die ene prent. Het vergt enorm vakmanschap om die 7 verschillende blokken precies op de juiste plek van de prent af te drukken.

20. Monet

In tegenstelling van wat vaak wordt beweerd: dat Hokusai’s prent veel invloed had op Monet, beweert Matthi Forrer dat het juist de westerse kunst en haar perspectiefopvattingen zijn, die Hokusai hier probeert te doorgronden. Monet zelf noemde zijn werk dat ik eronder afbeeld, "het Chinese schilderij met vlaggen". Het is een verwijzing naar de invloed die Japanse prenten in die tijd op veel schilders hadden. Forrer dateert de Japanse prent in 1834, dus 33 jaar vóór Monet. Japanse prenten invloed hadden niet alleen invloed op het westen, maar Japan stond ook open voor invloeden uit de westerse schilderkunst. Er werden immers al prenten van westerse kunst verhandeld, die door de schepen van de VOC op het eilandje Decima waren geïmporteerd.

21. Het passen

De vrouw op de voorgrond van deze prent van Isoda Koryûsai  draagt de naam van het beroemde personage Ukifune uit het verhaal van Genji. Ze werpt een blik over haar schouder naar twee jonge bedienden achter haar. Japanse prenten zoals deze zorgden voor esthetische invloed op westerse kunstenaars, en het is bekend dat Mary Cassatt (1844-1926) zich liet inspireren door Japanse prenten (zie object 91).
Na het zien van een tentoonstelling van Japanse prenten in 1890 in de École des Beaux-Arts, schreef Mary Cassatt (1844-1926) aan haar vriendin en collega Berthe Morisot (1841-1895): "Serieus, dat mag je niet missen. Om kleurenafdrukken te maken had je niets mooiers kunnen dromen. Ik droom ervan en denk niet aan iets anders dan aan kleur op koper ... Je moet de Japanners zien - kom zo snel mogelijk.”

22. 'Van Gogh Bloeiende pruimenboomgaard

Vincent van Gogh verzamelde ruim 600 prenten uit Japan. Hij kocht de prenten in Parijs niet uit liefhebberij, zoals steeds werd aangenomen, maar verwierf ze met het doel om ermee te handelen. Japanse kunst was in die tijd een ware rage. En al behoorden de prenten die Van Gogh bij kunsthandelaar Siegfried Bing aankocht niet tot het neusje van de zalm, toen de verkoop niet van de grond kwam, raakte Van Gogh er diep aan verknocht en liet hij zich erdoor inspireren in zijn eigen kunst. De ongebruikelijke, kleurrijke en vrolijke motieven boden de kunstenaar naast inspiratie ook troost.
(Bron: Van Gogh Museum)

VI. Is het belangrijk?

23. Het belang

De berg Fuji overziet kalm, als een rots in de branding het toneel. Onaangedaan door alles wat er op de wereld gebeurt. De boten zitten vol met kale vissers in blauw uniformen, die proberen het schip te redden. En dan is er de golf met de overweldigende kracht van de natuur, die het altijd zal winnen van de mens met zijn geraffineerd uitziende, maar onbeholpen techniek. De prent is een cliffhanger: we zullen nooit weten hoe het afloopt.
De prenten van Hokusai werden in het begin vooral verzameld door Nederlandse, Belgische en Duitse verzamelaars. Gaandeweg zijn er collecties gevormd over de hele wereld. In Japan zelf is er de laatste jaren een enorme toename aan tentoonstellingen over Hokusai. Er zijn zelfs nieuwe musea gebouwd rond zijn oeuvre in Obuse en Tsuwano. En zelfs al men de kunstenaar niet kent bij naam, is er geen enkele Japanse prent zo bekend bij het grote publiek als De Grote Golf

        VII.            Bronnen

• Lees ook het weblog over Hokusai en het schema dat hij hanteert
• https://www.sieboldhuis.org/tentoonstellingen
• Forrer, Mathi, (1991 en 2010): Hokusai Prints and drawings; Prestel
• Fuji : iconische berg in beeld, Chris Uhlenbeck, Dick N.W. Raatgever, Kris Schiermeier, p. 40, afb.
• Hokusai and his school : Japanese prints, c.1800-1840, Charlotte van Rappard-Boon, Jan Piet Filedt Kok, 44, cat.nr. 62
• De verzameling Lieftinck in het Rijksprentenkabinet, p. 8, afb. 6
• Taka to ama
  https://pulverer.si.edu/node/277/title/3/4
• https://www.vangoghmuseum.nl/nl/over/nieuws-en-pers/persberichten/japanse-prenten-de-collectie-van-vincent-van-gogh
• https://www.vangoghmuseum.nl/nl/japanse-prenten
• Muziek: Claude Debussy, La Mer, 3^e III. Dialogue du vent et de la mer. Animé et tumultueux (8:21)

La Mer was written between 1903 and 1905, and is now one of the best-known works in the symphonic repertoire. The subtitle of the three-movement composition, "symphonic sketches", clearly shows that with this music Debussy intended to disassociate himself not only from strict symphonic form but also from programme music influenced by extramusical material. The sea's waves and surfaces become a metaphor for timbre-based music - a pioneering vision of the sounds of the future at the beginning of the 20th century.

Uw reactie: