 |
Terug uit een zonovergoten Venetië, na een opmerkelijk overvolle Biënnale, is de vraag: wat was daar nu écht belangrijk? Wat voegt deze Biënnale toe aan de beeldende kunst van onze tijd en aan onze visie daarop? Er zijn in het centrale paviljoen en in de Arsenale nogal wat beeldende uitingen te zien die echt geen kunst zijn. En dus wordt er een hoogst gevaarlijk spel gespeeld rond de vraag: ‘wat is kunst’? |
|
| Aleister Crowley Tarotkaart De Zon (detail) |
 |
Door elkaar gehaspeld in de sfeer van een echte kunsttentoonstelling, die de Biënnale normaal gesproken is, worden talloze beeldende werken van amateurs, ‘outsiders’, autodidacten, psychologen en religieuzen opgewaardeerd alsof het echte kunstwerken zijn. Intussen is niet meer duidelijk wat werkelijke kunst is en wat niet, en lopen echte kunstwerken het risico ondergewaardeerd te worden in deze overvloedige maalstroom. |
|
| Il palazzo Enciclopedico Citaat p. 18 |
‘Door de grens op te heffen’ schrijft curator Massimiliano Gioni in zijn catalogus, ‘tussen professionals en amateurs, volgt de tentoonstelling een antropologische benadering van de studie van de beeldtaal, speciaal gericht op de rijkdom van de afbeeldingen en de functie van de verbeelding. Hoeveel ruimte is er nog voor innerlijke voorstellingen - voor dromen, hallucinaties en visioenen - in een tijdperk overvol uiterlijke afbeeldingen? En wat is het belang om een afbeelding van de wereld te scheppen als de wereld steeds sterker zelf een afbeelding aan het worden is? | |
| Maar is die ‘antropologische’ benadering voldoende reden om dan maar het onderscheid: kunst / niet-kunst, op te heffen? | ||
 |
Hoe zie je dat onderscheid trouwens? Laten we een paar eigenschappen van kunst en niet-kunst tegenover elkaar zetten. Voordat we dat doen nemen we als overeenkomst aan dat in het woord kunst ‘kun’ zit van kunnen, ofwel ‘goed gedaan’, wat zowel voor kunst geldt als voor niet-kunst. Kunst en niet-kunst houden onze aandacht vast door een buitengewoon kunnen. We kiezen voor het vinden van het onderscheid, min of meer op goed geluk, voor een werk van de Franse autodidact Augustin Lesage. Zijn schildering is uiterst symmetrisch opgebouwd rond een bekend christelijk-westerse beeldthema. |
|
| Augustin Lesage Composition Symbolique Amour pour l’humanité 1932 Olieverf op doek 97 x 70 cm (detail) |
||
| Kunst is Kiezen | Daarmee is het belangrijkste onderscheid kunst/niet-kunst gegeven: de professional zal altijd onderschikking aanbrengen: hij zal beslissen wat belangrijk is in zijn beeld en wat minder belangrijk. De amateur kan niet kiezen en maakt alles even belangrijk, zodat de boodschap verloren gaat in een hopeloze hoeveelheid beeldende middelen: wij kunnen het bericht niet meer ‘lezen’. De uiting van nevenschikking wordt zichtbaar in de angst voor de leegte: geen millimeter van het werk mag onbehandeld blijven. De nevenschikking bij de amateur staat tegenover de onderschikking van de professional: kunst is kiezen en kiezen is de kunst. |
|
| Kunst bericht voor iedereen |
Een ander onderscheid is dat kunst een bericht geeft dat voor vele, zo niet alle, mensen van belang is, terwijl de amateur alleen voor zichzelf, zijn/haar eigen emoties aan het werk is. | |
 |
Dat wordt duidelijk bij het werk van Shinichi Sawada. ‘Geboren met een sterk autisme’ begint de catalogus, ‘spreekt Shinichi nauwelijks; liever drukt hij zichzelf uit door sculpturen te maken in een uitdijende menagerie van kleifiguren en maskers...’ Wat zijn autisme precies inhoudt beschrijft de catalogus niet, maar dat het hoogstpersoonlijke beelden zijn die niet een uitspraak doen over ons of over de wereld waarin wij leven, mag duidelijk zijn. |
|
| Shinichi Sawada Untitled, 2006-7 terracotta, h = ca. 30 cm |
Ze maken wel duidelijk waarom de beeldtaal van ‘outsider-artists’, zoals we ze in Nederland noemen, ‘kunstenaars met een verstandelijke beperking’, zo fascinerend voor ons is: de beeldtaal van de outsider-art spreekt genadeloos en direct onze eigen emoties aan. We herkennen de angst en de frustraties maar al te goed. |
|
 |
Overigens toont de oppervlakte van Shinichi’s beelden dezelfde angst voor de leegte als die van zijn schilderende broeders: er is geen millimeter onbewerkt. Antropologie, psychologie of psychiatrie, het mag allemaal waar zijn, maar het is juist geen kunst, omdat echte kunst niet alleen ons gevoel maar ook ons verstand aanspreekt, en ons wijst op iets in of van onszelf, en niet alleen op iets in of van de maker. Echte kunst is niet alleen privaatgebonden. | |
| Niet kunst, wel beeld |
Angst voor de leegte, nevenschikking, alleen op de maker gericht, en emoties die de boventoon voeren, zijn de belangrijkste eigenschappen van therapeutische en persoonlijke beeldtaal. Daarnaast is ze vaak gericht op het bereiken van schoonheid, wat een manische doorwerking van het oppervlak tot gevolg heeft, om vooral toch maar het kunnen - van in kunst - te beklemtonen. | |
| Samengevat: Intentie |
Samengevat komt het onderscheid kunst/niet-kunst neer op een verschil in intentie: de reden waarom het werk gemaakt is die spreekt uit de manier hoe het werk gemaakt is. | |
 |
Dit hele betoog zullen we afzetten tegen wat volgens ons wel echte kunst is. Een sprekend voorbeeld is Matthew Monahans sculptuur Hephaestus uit 2013. Waarom is deze sculptuur wel kunst en wat onderscheidt het van Sawada’s beelden? Daarover gaat het volgende blog. |
|
|
Matthew Monahan |