Stel je voor: een kerststal zonder beesten

 Er was geen os en ook geen ezel in het stalletje van Betlehem, schrijft de huidige paus, Benedictus XVI, in het derde deel van zijn trilogie over het leven van Jezus. Dit laatste deel, dat aanstaande maandag in Nederland uitkomt, gaat over Jezus’ geboorte en kinderjaren. De paus is onfeilbaar, zoals we weten, en over het ontbreken van de dieren in het stalletje moeten wij hem wel geloven.

		Maar hoe zijn ze er dan in gekomen? Want op deze sarcofaag, uit de vierde eeuw na Christus, in Milaan, in de Sant Ambrogio, ligt het kindje Jezus toch wel heel duidelijk tussen die twee viervoeters. Voor de gelovigen uit die tijd was er geen twijfel mogelijk: de os en de ezel horen in de stal. En dan waren er ook nog eens twee duiven die brood pikten uit een mand.
		Een rund kent zijn eigenaar en een ezel de krib van zijn meester, schrijft Jesaja (1:2-6), maar Israël heeft geen begrip, mijn volk geen inzicht. Die tekst wordt door de meeste schrijvers aangehaald, om uit te leggen waarom de os en ezel in de kerststal aanwezig zijn.
(zijwand sarcofaag, ca 325 na Chr., Rome, Vaticaans museum)		Het is je reinste complottheorie: apocriefe kerkvaders zouden de beesten in de stal hebben laten zetten, om te laten zien hoe verderfelijk dom de Joden waren.
		Maar volgens Jacobus - (half)broer van Jezus - zat Maria, op weg naar Bethlehem, gewoon op een ezel, die ze meenam naar binnen in de grot (niet: stal), toen haar weeën begonnen. En in Habakuk 3:2 staat in het midden van twee dieren zult gij gekend worden. Waren dat niet een os en een ezel?
(Anton Pieck)
		De twee teksten worden aan elkaar gekoppeld in de apocriefe ‘Pseudo Mattheus’, rond 600 na Christus, waar staat in hoofdstuk 14: De os en de ezel aanbaden hem. Nog later, in 1510, zijn os en ezel nog steeds aanwezig in Jan Gossaerts Aanbidding der koningen. En zo blijft het. Paus of niet: de beesten horen erbij, al 1700 jaar.
Jan Grossaert (detail)