Winterlandschap met schaatsers 1608
Hendrick Avercamp
Olieverf op paneel 87,5 x 132 cm
Amsterdam, Rijksmuseum
Je moet er aan geloven in dit land. Gisterenavond in Amsterdam werd er volop geschaatst op het ijs van de Prinsengracht. Heel romantisch. Het deed me denken aan het prachtige schilderij van Hendrick Avercamp in het Rijksmuseum, dat ze daar beschouwen als een van hun topstukken, waar ik al met heel wat cursisten voor heb gestaan.
Het Rijksmuseum schrijft erover: “Al in de 17de eeuw waren de 'wintertjes' van Avercamp een begrip en nog steeds bepalen zijn voorstellingen vol ijspret ons beeld van de 17de-eeuwse winter.
Avercamp maakte het hele jaar door wintergezichten, deels aan de hand van schetsen en deels uit het hoofd. Net als andere 17de-eeuwse kunstenaars schilderde hij niet in de vrije natuur, maar binnen, in een atelier. Zijn schetsen voegde hij dan samen tot één compositie, met als gevolg dat het perspectiefPerspectiefDe perspectiefleer is een verzameling regels die het mogelijk maakt om een onderwerp ruimtelijk weer te geven op een plat vlak. In onze waarneming lijken voorwerpen kleiner naarmate ze verder van de kijker verwijderd zijn. Om de juiste illusie te scheppen moet de schilder de dingen in de verte dus ook kleiner weergeven. Hierbij kan hij gebruik maken van vluchtlijnen: hulplijnen die door de evenwijdige lijnen van een vlak lopen en verder worden doorgetrokken. Bij het juiste perspectief komen deze vluchtlijnen samen in één punt op de horizon: het verdwijnpunt. Het woord perspectief komt van het Latijnse 'perspicere', 'doorheen kijken'. Een schilderij met een juist perspectief lijkt een venster op de buitenwereld, een gat in de muur waar de toeschouwer doorhéén kan kijken. niet altijd helemaal klopt. Ook in dit schilderij is het perspectief merkwaardig. De bomen op de voorgrond en het huisje in het midden zijn op ooghoogte afgebeeld, terwijl de brouwerij op de voorgrond juist van bovenaf, in 'vogelvluchtperspectief', is geschilderd. Een dergelijk hoog gezichtspunt is typerend voor vroeg 17de-eeuwse landschappen, zoals dit ijsgezicht.”
Dat hoge gezicht, dacht ik gisterenavond, is ook voor mij bepalend. Ik stond immers hoog op de brug bij de leliegracht te kijken naar de schaatsers en de Westertoren op de achtergrond.
Ik heb uit een van Avercamps andere schilderijen dit detail gelicht: twee mensen die door het ijs zijn gezakt. De anderen er om heen hebben het nog niet gemerkt. Zou het de uitbeelding van een bekend spreekwoord zijn?