Boog van het leven

Tombe van Lorenzo de’ Medici
Michelangelo Buonarroti
Florence, Sagrestia Nuova

Misschien komt het idee voor de vier tijden van de dag, die Michelangelo hakte voor de tombes van Giuliano en Lorenzo, uit Dante’s Convivio. Daarin beschrijft Dante het leven als een boog die oprijst en neerdaalt en verdeeld is in vier segmenten: de vier tijden van de mens, de vier jaargetijden en de vier tijden van de dag.

Dat maakte de opgave wel ingewikkeld: in plaats van normale staande of liggende figuren, moest hij ze nu op een helling plaatsen en tegelijk voorkomen dat ze er af zouden schuiven. Daarnaast is ook de plaatsing van de figuren vreemd: de Dageraad ligt rechts en de Schemering ligt links. Dat is tegengesteld aan onze leesgewoonte, maar laten we eens meekijken met Lorenzo, die de Dageraad onder zijn linkerarm heeft. Tegenover hem heeft Giuliano de Dag onder zijn linkerarm, zodat Schemering en Nacht onder hun rechterarmen zijn gesitueerd.
Lorenzo zelf zit in een nis die eigenlijk te smal is voor hem, met zijn hoofd peinzend voorovergebogen, zijn wijsvinger onder zijn neus. Volgens de boeken rust zijn elleboog op een geldkist waaruit een monsterlijk hoofd naar voren steekt. Zijn andere hand omvat een geldbuidel. Deskundigen interpreteren dat als de symbolen voor een contemplatief leven, tegenover het actieve leven van legeraanvoer Giuliano tegenover hem. Over een ding is iedereen het wel eens: de hoofden van deze sculpturen zijn geen portretten. ‘Michelangelo was niet geïnteresseerd in gelijkenis’ schrijft Rupert Hodson, ‘Michelangelo zei eens tegen een criticus die hem dat verweet, dat niemand over duizend jaar nog zou weten hoe zij er uit zagen’.

Onwaarschijnlijk mooi is haar gelaat wel, van deze godin-gelijke Dageraad met haar lichtgeopende lippen die smachten naar de eerste lucht van de ochtend. Wat staat haar deze dag te wachten en trouwens, waar blijft zij eigenlijk, als De Dag haar plaats inneemt en onherroepelijk het ochtendgloren achter zich verbant? Spreekt uit haar blik dat ze de vergankelijkheid van het goud in de morgenstond kent? Is niet elke Dageraad zwanger van de aanstaande Nacht en elk begin zwanger van het naderende einde? Heeft ze daarom haar plaats ingenomen op de gebogen deksel van een zerk? Als dat zo is, dan is ze een aansporing om de vroege ochtend met volle teugen te genieten en niet te wachten tot de dag aantreedt.