Wanneer je de Mariakapel aan de Achterstraat in Hoorn betreedt, kom je in een verlaten en verstilde gebedsruimte in onbruik, waar enkel nog een witte houten vloer, een witgeschilderd tongewelf, en muurhoge spitsboogramen herinneren aan de vroegere functie. De kapel behoort tot het Weeshuiscomplex dat in 1408 oorspronkelijk is ontstaan als katholiek Mariaklooster, inclusief kapel. In 1573 werd de kapel in gebruik genomen als artilleriehuis en de overige delen van het klooster als Burgerweeshuis. Meer dan twee eeuwen heeft het zo dienst gedaan. In 1795 werden hier het Burgerweeshuis en het Huiszittende Armenweeshuis samengevoegd tot het Protestants Weeshuis. Tot 1958 is het complex in gebruik geweest als Weeshuis.

Tegenwoordig is een deel van het Weeshuis samen met de Kapel in gebruik als ‘Artists Residence’. Dat wil zeggen dat kunstenaars - nadat ze succesvol door een voorronde van selecties zijn heen gekomen - hier gedurende 6 weken een idee kunnen ontwikkelen en uitvoeren, dat dan gedurende nog eens 6 weken als tentoonstelling blijft bestaan.

De geschiedenis van het weeshuis was aanleiding voor de huidige drie samenwerkende en  residerende kunstenaars Bourlanges (FR), Khurtova (RU) en Rebetez (CH), zich te concentreren op de zichtbare sporen die de tijd heeft achtergelaten in de Mariakapel, en de verhalen die deze sporen vertellen. Hun onderzoek gaven ze de titel ‘ingekapselde verhalen’ en hun belevingswereld viel, althans even, gedeeltelijk samen met die van de voormalige wezen, in wier verblijf zij nu logeerden.

 En zo is het eerste wat je ziet wanneer je de ruimte betreedt een aantal plekken op de wanden, een viertal elementen op de vloer en een soort vitrine in het midden van de ruimte. Alles in een stemmig wit, grijs en zwart. De plekken op de wanden blijken te bestaan uit stroken steen, die met goudkleurige haakjes tegen de muren zijn bevestigd. Op de stroken is in reliëf tekst aangebracht.

Op de foto hiernaast staat een tekst, op de stroken aangebracht, zó dat er een eigen ritme in het lezen ontstaat:

“On the 4th of April
She was making drawings
Broken buildings
Broken drawings
She was lying about everything
Both eating beans
He
He was slapping the others
Probably missing from others
Orange red black
That was their physical contact

De kunstenaars, die zich o.a. in het Noord-Hollands archief hebben georiënteerd, hebben ook een gesprek gehad met de laatste, nog levende, weeshuismoeder, die hen over de kinderen vertelde. Een tolk vertaalde de verhalen aan hen, en zij ‘hertaalden’ ze in een aantal teksten, waarvan er nu vier aan de muren prijken. Dit is het begin, het dichtstbijzijnde uiteinde van het eindeloze snoer dat de geschiedenis in reikt. Taal, gesproken woorden, omgezet in tekst, gemonteerd op onvergankelijke steen.

De vier elementen op de vloer zijn afgietsels van stukken muur, waar niet lang geleden radiatoren hebben gehangen. Elk afgietsel is tot stand gebracht met ander materiaal, gips, siliconen, polyethyleen en kaolien, en heeft elk een andere diepte uit de muur meegenomen. Daardoor zijn het letterlijk afdrukken geworden, waarop ook nog restanten muur, of het inwendige van oude gaten, zijn meegekomen. Op de foto ligt één van de gietingen aan de voeten van Wouter Hakhoff en Timber Povée, die op de openingsavond voor sfeervolle muziek zorgden, en lieten horen dat je ook met de beroerde akoestiek van de Mariakapel om kunt gaan, als je maar genoeg kwaliteit hebt.

Stukken steen, brokken geschiedenis uit de muren en gaten werden verzameld, en vervolgens gefotografeerd tegen een neutrale ‘gekleurde’ achtergrond, en als foto’s samengevoegd op de lichtbak in het midden van de ruimte. Daarmee zijn een aantal bekende manieren van archiveren tot stand gebracht: vertellen, opschrijven en noteren, afdrukken, afgieten en fotograferen. En is beeldend de vraag opgeroepen: hoe houden wij contact met ons verleden, en is de gebruikelijke manier van archiveren via foto’s en tekst wel voldoende?
Mark Leegsma droeg tijdens de opening een tekst voor waarbij hij dit punt nog eens aanscherpte, door te spreken over ‘the void’. Het werd een filosofisch moment dat duidelijk maakte hoe aangenaam de huidige entourage van Mariakapel en Weeshuistuin zich lenen voor een serieuze benadering van de nieuwe kunst. De subtiele en esthetische vormgeving die de kunstenaressen hebben toegepast, toont aan hoe wazig het besef van ons verleden is en hoe moeizaam het geheugen werkt, ook al wordt het op velerlei manieren aangesproken. Tegelijkertijd herinnert al het wit dat zij toepassen aan het schimmenrijk en laat op bijna etherische wijze de sfeer ontstaan die vroeger in deze kapel moet hebben geheerst, toen hoge kinderstemmen en de zware voetstappen van weesmoeders het gebouw vulden.

Tegelijkertijd vindt er een verdubbeling plaats doordat in het onderzoek naar de geschiedenis van het gebouw en haar gebruik nu ook de kunstenaressen zelf een plaats krijgen in die historie, door de materiële sporen van hun speurtocht. Wie had ooit gedacht dat drie jonge buitenlandse vrouwen zich op deze wijze met een vroeger particulier zorginstituut in ons kleine Hoorn zouden bezighouden? Voor wie het zien wil en ondergaan, is deze tentoonstelling een verfijnde uitnodiging tot contemplatie. De resultaten van een workshop die de kunstenaars hebben gegeven aan de plaatselijke Montessorischool, laten zien hoe natuurlijk en ongedwongen aan de jongsten onder ons, de belangstelling voor het verleden kan worden meegegeven. Er had geen toepasselijker respect betoond kunnen worden aan de vroegere weesjes.

Locatie: HMK { HotelMariaKapel }
korte achterstraat 6
1621GA Hoorn

meer informatie: www.hotelmariakapel.nl

Tijdens de Hoornse verteldagen leidde ik heel wat mensen rond in de tentoonstelling, onder wie deze groep Taiwaneese studenten uit Leiden.

Deze foto en het totaaloverzicht (boven) werden gemaakt door Cassander Eeftinck Schattenkerk.(www.schattenkerk.nl)